واکسن‌ها در ۵۰ سال گذشته، جان ۱۵۴ میلیون نفر را نجات داده‌اند

در سال ۱۹۷۴، سازمان جهانی بهداشت (WHO) برنامه‌ی گسترده‌ی ایمن‌سازی جهانی را با هدف دسترسی تمامی کودکان دنیا به واکسن، آغاز کرد. اکنون، ۵۰ سال از زمان آغاز‌به‌کار این برنامه گذشته است و مطالعه‌ی جدیدی نشان می‌دهد که واکسیناسیون، چه تأثیر چشمگیری بر سلامت عمومی داشته است. بر اساس مطالعه، در این ۵۰ سال واکسن‌ها جان ۱۵۴ میلیون نفر را نجات داده‌اند.

هدف برنامه‌ی ایمن‌سازی جهانی، دسترسی آسان همه‌ی کودکان دنیا به واکسن‌ها بود. چالش‌های سر راه این برنامه تا‌به‌امروز نیز همچنان پایدار باقی مانده‌اند، اما نتیجه کاملاً واضح است: در ۵۰ سال گذشته، واکسیناسیون از مرگ‌های بسیاری جلوگیری کرده است و جمع کثیری از این افراد، کودکان زیر پنج سال بوده‌اند.

اندرو شتوک، طراح بیماری‌های عفونی در مؤسسه‌ی تلتون کیدز در استرالیا که رهبری مطالعه‌ی جدید را به عهده داشت، می‌گوید: «ما همچنین کشف کردیم که واکسن سرخک، ۶۰ درصد از سهم کلی واکسیناسیون در دوره‌ی ۵۰ ساله را به خود اختصاص داده و بزرگ‌ترین عامل نجات جان انسان‌ها بوده است.»

یافته‌ها‌ی مطالعه، به‌خوبی و بسیار به‌موقع، یادآوری می‌کند که نقش واکسیناسیون در نجات جان انسان‌ها چقدر پررنگ است و نه فقط از افراد واکسینه‌شده، بلکه از آسیب‌پذیرترین اقشار در جوامع، از جمله کودکان خردسال، افراد مسن و افراد دچار ضعف ایمنی، در برابر بیماری‌های عفونی محافظت می‌کند.

روند جهانی نیز به همین ترتیب، بسیار نگران‌کننده است. در سال ۲۰۲۱، تعداد بی‌سابقه‌ای از کودکان در برابر سرخک واکسینه نشدند و این موضوع در سال‌های بعد، به شیوع این بیماری عفونی در سراسر جهان منجر شد. برای مثال، ایالات متحده که سرخک را در سال ۲۰۰۰ ریشه‌کن کرده بود، دوباره با افزایش شیوع این بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کند.

کارشناسان معتقدند که به‌جای شک و تردید، سهل‌انگاری و بی‌تفاوتی عوامل محرک کاهش سریع نرخ واکسیناسیون بوده‌اند.

بخشی از مشکل، ممکن است این باشد که وقتی واکسن‌ها در پیشگیری از شیوع بیماری‌ها با موفقیت عمل می‌کنند، با مشاهده‌ی تعداد کمتر افراد مبتلا و توقف انتشار بیماری، فراموش می‌کنیم که واکسینه‌نشدن افراد جامعه چقدر خطرناک است. همانطور که می‌گویند، واکسن‌ها قربانی موفقیت خودشان هستند.

نمونه‌ی دیگری از موفقیت‌های واکسن، آبله است. آبله اولین و تنها بیماری عفونی دنیا بود که توسط واکسن، کاملاً ریشه‌کن شد. آخرین نمونه‌ی طبیعی شناخته‌شده از آبله، به سال ۱۹۷۷ باز می‌گردد.

افزون بر این، در سال ۲۰۲۳ سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که برنامه‌ی واکسیناسیون در افغانستان و پاکستان، در آستانه‌ی ریشه‌کن کردن ویروس فلج اطفال است، اما چالش‌هایی نیز وجود دارد. ویروس فلج اطفال در این دو کشور همچنان در سطح محلی همه‌گیر است.

همچنین، مطالعه‌ای در اوایل سال جاری نشان داد که در اسکاتلند، هیچ موردی از ابتلا به سرطان دهانه رحم در افرادی که واکسن پاپیلوما ویروس انسانی (HPV) را در دوران نوجوانی دریافت کرده‌اند، شناسایی نشده است و این کشور، با موفقیت در مسیر حذف سرطان دهانه رحم در زنان جوان قرار دارد.

با وجود آگاهی از عوارض جانبی شناخته‌شده اما نادر واکسیناسیون و پذیرش این موضوع، تلاش برای واکسیناسیون در سطح جوامع به وضوح ارزشمند است. مطالعه‌ی جدید شتوک و همکارانش، مواردی را به شواهد موجود می‌افزاید و نشان می‌دهد که چگونه کودکان با وجود برنامه‌های واکسیناسیون، زندگی طولانی‌تری دارند.

محققان دریافتند که واکسیناسیون، کاهش ۴۰ درصدی نرخ مرگ‌و‌میر نوزادان در جهان را به همراه داشته است و سایر عوامل احتمالی از جمله بهبود وضعیت بهداشتی، مراقبت‌های سلامتی و دسترسی به آب آشامیدنی تمیز را نیز به دنبال دارد.

مطالعه که با بودجه‌ی سازمان جهانی بهداشت انجام شده است، همچنین نشان داد هر شخصی که زندگی‌اش توسط واکسن نجات یافته، به طور میانگین برای ۶۶ سال سلامت کامل را به دست آورده است. این رقم در مجموع به ۱۰٫۲ میلیارد سال سلامتی تبدیل می‌شود که در صورت واکسینه‌نشدن جوامع، با مرگ‌و‌میر در دوران کودکی جایگزین می‌شد.

اگر شما هم از آن دسته افراد خوش‌شانسی هستید که در کودکی واکسینه شده‌اند و تا بزرگسالی در سلامت کامل زندگی کرده‌اند، اما همچنان در مورد واکسن‌های متداول تردید دارند، نیازی نیست که دنبال دلایل بیشتری باشید: اخیراً، مطالعات متعدد بر ارتباط بین عفونت‌های ویروسی مانند آنفلوانزا و زونا (که واکسن‌های آن‌ها موجود است) و خطر ابتلا به زوال عقل، از جمله بیماری آلزایمر، تأکید کرده‌اند.

درست است که واکسن‌ها از ابتلا به همه‌ی عفونت‌ها پیشگیری نمی‌کنند، اما می‌توانند به طور چشمگیری شدت بیماری و دوره‌ی بستری‌شدن فرد را کاهش دهند و این به نوبه خود، ممکن است به طور بالقوه به پیشگیری از بیماری‌های زوال عصبی کمک کند.

در همین حال، محققان به سختی در حال بهبود تکنیک‌های خود برای ساخت واکسن‌ها و آزمایش فناوری‌های جدید واکسن هستند، تا از ما در برابر بیماری‌های عفونی و حتی سرطان‌ها نیز محافظت کنند.

مطالعه در مجله‌ی The Lancet منتشر شده است.