آیا اقدام علیه کودکان در اینترنت قابل رصد می‌شود؟
به گزارش lastech، تصویب سند صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی پس از اینکه در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ در شورای عالی فضای مجازی تصویب شد، حالا جلسات اجرایی شدن این سند بعد از یک سال برگزار می‌شود. به نظر می‌رسد برای اجرایی شدن این سند راه طولانی در پیش است؛ از هماهنگی همه دستگاه‌ها برای انجام وظایفشان تا تعیین مدل اقتصادی و تعیین بودجه برای دستگاه‌های درگیر تا تعامل با پلتفرم‌های بین‌المللی از جمله چالش‌های اصلی اجرای این سند است.
اهداف سند
هدف از تهیه این سند، فراهم‌سازی فضای مجازی ویژه خردسالان، کودکان و نوجوانان درچارچوب فرهنگ اسلامی-ایرانی برای استفاده مناسب از فضای مجازی و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی آن است. به همین خاطر در این سند برای دستگاه‌های مختلف چون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد، وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما و نیروی انتظامی و… وظایفی در نظر گرفته شده است.
اقدامات کلان و تقسیم کار ملی در سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی در ۶ محور دیده شده که شامل «مدیریت و راهبری»، «ایجاد محیط صیانت‌شده»، «توسعه محتوا و خدمات رده‌بندی»، «حمایت و مراقبت»، «فرهنگ سازی و ارتقای سواد فضای مجازی» و «تعاملات بین‌المللی» می‌شود که به هر یک از دستگاه‌های مرتبط با این سند مسئولیت‌ها و وظایفی محول شده است.
تشدید مقابله قضایی و انتظامی کارآمد با بزهکاران، مجرمان و تهدیدکنندگان امنیت خردسالان، کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، همچنین ارتقای سواد فضای مجازی و مهارت‌افزایی به این قشر برای استفاده کارآمد و هدفمند از فضای مجازی و نیز مراقبت روانی و اجتماعی از آن‌ها دربرابر آسیب‌های ناشی از فضای مجازی از دیگر سیاست‌های کلان این سند به شمار می‌رود.
طبق این سند تمامی سکوها و ارائه‌دهندگان محتوا و خدمات فضای مجازی مرتبط با کودک و نوجوان ملزم به ارائه خدمات در بستر محیط صیانت‌شده هستند که یک سال به آن‌ها زمان داده شده است.
پیگیری اجرای سند کجا مانده است؟
برای هماهنگی دستگاه‌های مختلف درگیر در این سند، کمیته راهبری اجرای سند صیانت از کودکان در فضای مجازی تشکیل شده و به گفته آرش وکیلیان، مسئول پیگیری اجرای این سند در مرکز ملی فضای مجازی، هر ۲ تا ۳ ماه یک بار جلسه‌ای با حضور رئیس مرکز ملی و وزرای ذی‌ربط برگزار می‌شود تا اجرای این سند به نقطه نهایی برسد.
آرش وکیلیان، مدیرکل فرهنگی اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی و مسئول پیگیری اجرای این سند به lastech اعلام می‌کند که تاکنون ۳ جلسه برای بررسی این سند با حضور مقامات درگیر برای اجرای صند صیانت از کودکان در فضای مجازی برگزار شده است.
وکیلیان با اشاره به اینکه بخشی از اقدامات این سند در سطح کارشناسی و مدیریت میانی تعریف شده و جلسات متعددی نیز برای پیشبرد آن با دستگاه‌های ذی‌ربط در حال برگزاری است، به lastech گفت:
در این جلسات وضعیت پیشرفت سند مورد بحث قرار می‌گیرد. در این جلسات درمورد اقداماتی که ناقص انجام شدند، در حال پیگیری هستیم و در مورد فعالیتهای انجام‌شده، گزارش‌هایی ارائه می‌شود. دستگاه‌ها نیز متعهد می‌شوند تا وظایف خود را پیش ببرند.
آن‌طور که وکیلیان می‌گوید در این دولت وزرا اقبال خوبی به این حوزه داشتند. به‌خصوص وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که بسیار پیگیر است تا این سند به نتیجه برسد.
او در ادامه صحبت‌های خود به بخشی از فعالیتهای دستگاه‌ها اشاره و بیان کرد: «ساترا (سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی) از سال قبل در حوزه مقررات‌گذاری سکوها و پلیس فتا در زمینه پویش‌های فرهنگ‌سازی و سازمان تبلیغات اسلامی در حوزه رده‌بندی سنی فعالیتهای خوبی انجام داده‌اند.» به گفته او به صورت جداگانه دستگاه‌ها اقدامات خوبی در این زمینه انجام داده‌اند و وظیفه مرکز ملی این است تا این اقدامات را با هم هماهنگ کند تا مردم حس کنند زیستبومی برای صیانت از کودکان در فضای مجازی شکل گرفته است.
تلاش برای شکل‌گیری یک زیست‌بوم
چون مرکز ملی فضای مجازی براساس سند در اقدام مربوط به «مدیریت و راهبری» تکالیفی به عهده دارد، به گفته وکیلیان این مرکز در تلاش است تا با توجه به معماری که به‌تازگی تعیین کردند، دستگاه‌ها را به هم ارتباط دهند تا زیست‌بوم صیانت از کودکان در فضای مجازی تشکیل شود.
او همچنین درمورد نحوه رده‌بندی سنی محتوا طبق این سند برای کودکان توضیح داد:
هم‌اکنون در حوزه رده‌بندی محتوا کارگروه‌ای با تلاش‌های وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان صداوسیما و سازمان تبلیغات اسلامی تشکیل شده که در این زمینه پیشرفت خوبی داشته‌ایم. سامانه‌هایی که داریم رده‌بندی سنی شدند؛ اما هنوز این موارد تکمیل نشده‌اند.
به گفته او هم اکنون پیش نویس نظام رده‌بندی محتوای ویژه کودک در فضای مجازی توسط این کارگروه آماده شده و در مرحله ارائه به خبرگان این حوزه برای اخذ تأیید آن‌ها قرار دارد. وکیلیان پیش‌بینی می‌کند که در جلسه بعدی کمیته راهبردی سند صیانت از کودکان و نوجوانان با حضور وزیر فرهنگ این نظام رده‌بندی محتوایی رونمایی شود.
آن‌طور که وکیلیان می‌گوید هم‌اکنون خیلی از افراد مدعی شدند این رده‌بندی سنی را روی محتوای خود دارند؛ اما باید این رده‌بندی‌ها با ویژگی‌های زیستبومی که مرکز ملی برشمرده است، منطبق شوند.
مسئله اقتصادی؛ چالش تکمیل زیست‌بوم کودکان
نیروی انتظامی هم از جمله نهادهایی است که در این سند وظایفی به عهده دارد. وکیلیان در توضیح اقدامات نیروی انتظامی اعلام کرد در حوزه مراقبت و خدمات مشاوره و حمایت پلیس از این فضا، سامانه‌هایی از سوی پلیس و آموزش و پرورش ایجاد شده؛ اما برای اینکه این سامانه‌ها ۲۴ ساعته به مردم سرویس دهند، با مشکل بودجه رو‌به‌رو هستند.
به همین خاطر براساس گفته‌های وکیلیان از سال آینده در بودجه باید اعتبارات خوبی برای اجرای این سند دراختیار بخش‌های درگیر با اجرای طرح صیانت از کودکان در فضای مجازی قرار گیرد.
دستگاه‌ها و نهادهای بسیاری در ایجاد این زیست‌بوم دخیل هستند؛ اما مسائل گوناگونی چون مسائل اقتصادی سبب شده تکمیل آن به طول بینجامد. وکیلیان در این مورد گفت:
تا زمانی که مسئله اقتصادی این حوزه را حل نکنیم، مردم نمی‌توانند از این امکانات به خوبی بهره‌مند شوند. چالشی وجود دارد که باعث شده اقتصاد این حوزه کوچک بماند و در مقیاس ملی نتواند خدمت‌رسانی کند.
مرکز ملی هم دراین مورد جلساتی با حضور دستگاه‌های ذی‌ربط و کارشناسان و بخش خصوصی تشکیل داده و به گفته وکیلیان تا چند ماه آینده به یک مدل اقتصادی می‌رسند و سپس براساس آن مدل، سرویسی ملی ارائه می‌دهند که چند میلیون کاربر داشته باشد.
نمونه‌های زیست بوم کودک و نوجوان
براساس این سند مسئولیت‌هایی به وزارت ارتباطات در بخش مدل دسترسی به محتوا و خدمات، با ایجاد زیستبومی توسط اپراتورها اشاره شده تا خانواده‌ها متناسب با سن فرزندشان از این محیط‌ها استفاده کنند.
زیست‌بوم بومینو یکی از محیط‌های صیانت‌شده برای کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود که براساس این سند ایجاد شده است. وکیلیان در توضیح بومینو گفت:
بومینو سامانه مدیریت دسترسی است که به شما اجازه می‌دهد تا برای فرزندتان متناسب با رده سنی‌اش، دسترسی تعیین کنید تا از چه محتوا و خدماتی استفاده کند. البته هنوز ارتباط این سامانه با سکوهایی که باید محتوا را تأمین کنند، کامل نشده است؛ اما خود سرویس حدود یک میلیون کاربر دارد.
سرمایه‌گذار و راهبر سرویس بومینو همراه اول بوده و یک شبکه دسترسی مدیریت‌شده را برای والدین و کودکان فراهم کرده است. به باور وکیلیان سکوی رده‌بندی شده با شبکه دسترسی باید به‌هم مرتبط شوند تا یک زیست‌بوم شکل بگیرد؛ اما این اقدامات زمان‌بر است. به همین خاطر مرکز ملی جلساتی با وزرا برگزار می‌کند تا این اتصال‌ها با سامانه بومینو شکل گیرد.
او در پاسخ به این سؤال lastech که چرا ارائه این خدمت در انحصار همراه اول است، پاسخ داد:
همراه اول زودتر فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرد. این کار در وهله اول نیاز به سرمایه‌گذاری دارد، احتمالاً اپراتورهای دیگر در ابتدا تأمل کردند تا وضعیت بازار را بسنجند. همراه اول ریسک کرد و وارد توسعه این محیط شد و سرمایه‌گذاری انجام داد. ایرانسل و دیگر اپراتورها نیز فعالیت‌هایی در این خصوص شروع کرده‌اند.
او ادامه داد: «با وجود اینکه تبلیغات گسترده‌ای درمورد بومینو انجام نشده؛ اما مدیران از روند فعالیت بومینو ابراز رضایت می‌کنند، چون توانستند کاربر را جذب کنند. البته تا زمانی که چرخه تکمیل نشود، هدفی که ما داریم محقق نمی‌شود.»
وکیلیان درمورد سؤال دیگری که چرا به جای بومینو، پلتفرم شبکه دانش‌آموزی شاد را توسعه ندادند، بیان کرد: «ما دنبال این نیستیم که همه مجبور شوند از یک سرویس استفاده کنند. می‌توانیم امکانات متنوع با ضوابط مشخص دراختیار مردم قرار دهیم. توسعه یکی از آن‌ها، به معنای نفی دیگری نیست.»
به اعتقاد وکیلیان پلتفرم شاد با کمی اصلاح می‌تواند به یکی از زیست‌بوم‌های مدنظر مرکز ملی تبدیل شود؛ اما به‌خاطر مشکل اقتصادی شاد، این اتفاق نیفتاده و حالا پیگیری‌هایی در این زمینه از وزارت آموزش و پرورش هم در حال انجام است.
ورود همراه اول به این زیست‌بوم تنها به ارائه سامانه بومینو خلاصه نشده؛ چراکه در این طرح از جویشگر ذره‌بین متعلق به همراه اول نیز استفاده شده است. وکیلیان در پاسخ به اینکه چرا باز در این زمینه همراه اول انتخاب شده، اعلام می‌کند که فعلاً جویشگر ایمن بومی در این زمینه ذره‌بین است. به باور او این جویشگر در تلاش است تا روی نتایج گوگل گزینش را انجام دهد و محتوای ایمن برای کودک و نوجوان ارائه دهد.
او در این مورد توضیح داد: «شما به‌عنوان کاربر زمانی احساس خوبی دارید که یک سکو داشته باشید. روی این سکو محتوای خوبی ارائه شود، سکو امکان رده‌بندی داشته باشد، سامانه مدیریت دسترسی بین شما و سکو ایجاد شود، در کنار آن باید آموزش و ارتقا دانش و مهارت رخ دهد و در مرحله ورود به سامانه هم باید سازوکار احراز سن راه‌اندازی شده باشد.»
وکیلیان معتقد است مجموعه همه این اجزا باید با هم کار کنند. اگر این اجزا کنار هم نباشد، کاربر حس نمی‌کند این سند اجرایی شده و مرکز ملی در تلاش است تا تمام عوامل را در کنار هم قرار دهد.
در کنار اینکه در این سند به توسعه نرم‌افزار مانند جویشگر ایمن اشاره شده، توسعه در بخش سخت‌افزار مانند اختصاص تبلت‌های دانش‌آموزی نیز اشاره شده است. طبق سند صیانت از کودکان در فضای مجازی این توسعه توسط معاونت علمی و فناوری با همکاری وزارت صمت و وزارت ارتباطات صورت می‌گیرد.
با اینکه وظیفه تأمین تبلت به صورت ذاتی برعهده وزارت صمت است؛ اما در این سند به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و همچنین وزارت ارتباطات سپرده شده است. وکیلیان در مورد چرایی این موضوع توضیح داد:
معاونت علمی و وزارت صمت در این زمینه مشارکت دارند؛ اما چون معاونت علمی به دلیل داشتن صندوق نوآوری و شکوفایی در حوزه تأمین منابع دستش باز است، به آسانی می‌تواند به دستگاه‌های دیگر کمک کند.
وکیلیان تأکید می‌کند که اعتبار برای خرید تبلت دانش آموزی توسط دولت مرتبط با سند دیگری است که در شهریور ۱۴۰۰ به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده و خارج از بحث سند صیانت از کودکان در فضای مجازی است .
تعامل با پلتفرم‌های بین‌المللی
در این سند همچنین تعامل و هم‌افزایی با کشورها و سرویس‌دهندگان خارجی و نهادهای بین‌المللی به منظور رعایت استانداردها در حوزه تولید محتوای کودک هم پیش‌بینی شده است. این موضوع در حالی مورد توجه قرار گرفته که کشور در تحریم به سر می‌برد و بسیاری از سرویس‌دهندگان و پلتفرم‌های خارجی حاضر به همکاری در زمینه مدیریت محتوا روی شبکه‌های خود طبق سیاست‌های ایران نیستند.
وکیلیان در این مورد به lastech گفت:
هدف اولیه ما این است تا در داخل کشور سرویس خوبی فراهم شود. اما در سطح بین‌الملل یکی از مشکلات ما این است که پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی سازگار نیازهای کودک طراحی نشده‌اند. در دنیا، کودکان زیر ۱۳ سال نمی‌توانند حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی داشته باشند و نوجوانان هم با نظارت شدید والدین از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند.
به گفته او این یک چالش جهانی است که چطور می‌توان رسانه‌های اجتماعی را با نیازهای تربیتی، اجتماعی و فرهنگی کودک و نوجوان تطبیق داد.
مسئول پیگیری اجرای سند صیانت از کودکان در فضای مجازی در خصوص تعاملات بین‌المللی مدنظر در این سند با وجود تحریم‌های بین‌المللی گفت:
مجموعه برنامه‌هایی برای تعاملات بین‌المللی در این سند دیده شده که امسال باید انجام شود. البته کارهای موردی صورت گرفته اما به صورت سازمان‌یافته امسال از طرف وزارت ارتباطات و وزارت دادگستری اقداماتی در این زمینه انجام خواهد شد.
او تعاملات بین‌المللی را شامل تعامل با مجموعه‌های ذی‌ربط جهانی در این زمینه مانند یونیسف، اتحادیه جهانی مخابرات و مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک سازمان اعلام کرد و با ذکر مثالی توضیح داد: «برای مثال ازطریق مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل، ایران می‌تواند نسبت به نقض حقوق کودک توسط پلتفرم‌های خارجی در سطح بین‌المللی اعتراض کند.»
او با بیان اینکه ایران به مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل، محلق شده و قانون حمایت از اطفال و نوجوانان که در سال ۹۹ به تصویب مجلس رسیده، در راستای اجرای اهداف آن کنوانسیون است، خاطرنشان کرد که در سند صیانت از کودکان یک بند به آن قانون ارجاع شده و مربوط به جرایم علیه کودکان و نوجوانان می‌شود.
