مومیایی اسرارآمیز دانشگاه کرنل از قربانیان توث، خدای مصر باستان بوده است
نزدیک به یک صد سال است که مومیایی مرموزی به اندازه یک توپ فوتبال آمریکایی در یکی از انباری‌های دانشگاه کرنل در شهر ایتاکا، ایالت نیویورک خاک می‌خورد. اما حالا این مومیایی فراموش‌شده به تیتر اخبار تبدیل شده است. به نقل از مجله اسمیتسونیان، اسکن‌های اخیر نشان داد، بقایای این پرنده که قبلا روی آن برچسب «مومیایی شاهین» به چشم می‌خورد، در حقیقت یک اکراس مقدس آفریقایی به حساب می‌آید؛ پرنده‌ای که برای مدت‌های مدیدی با قربانی شدن به توث (تحوث)، ایزد نوشتن، جادو و ماه در مصر باستان پیشکش می‌شد.
باستان‌شناس جوانی به نام کارول آن بارسودی که اخیراً مشغول انجام تحقیقات فارغ‌التحصیلی خود بود، موفق به کشف این مومیایی با نام‌گذاری اشتباه شد. کشف بارسودی زمان انجام شد که او تصمیم گرفت از این مومیایی به‌عنوان یکی از اشیای مطالعه موردی خود استفاده کند.
تلاش بارسودی برای کشف اسرار این مومیایی از دوران مصر باستان در بیمارستان حیوانات کرنل شروع شد. او ابتدا با همکاری گروهی از متخصصان از روش‌های رادیوگرافی و سی‌تی‌اسکن برای ارزیابی آنچه زیر لایه‌های پارچه کتان پنهان شده استفاده کرد. بررسی‌های اولیه نشان داد، این پرنده مومیایی‌شده در واقع یک اکراس مقدس آفریقایی است. بارسودی بعداً از متصدی بخش پرندگان و پستانداران موزه مهره‌داران کرنل کمک خواست. نهایتاً با تأیید تردیدهای بارسودی این پرنده به درستی به‌عنوان مومیایی یک اکراس نر شناسایی شد.
اکراس‌ها پرندگان ساحلی با پرهای سفید و سیاه و بومی آفریقا و خاورمیانه هستند. در بین سال‌های ۶۵۰ و ۲۵۰ ق.م مصریان باستان دسته‌دسته از این پرندگان را برای ادای احترام به توث، ایزد ماه، ذکاوت، نویسندگی، علم، جادو و نهایتاً قضاوت قربانی می‌کردند.
صحنه‌ای از مراسم وزن کردن قلب در تالار ازیریس. از راست به چپ: حوروس، آنوبیس، توث و آموت.
ایزد توث در مراسم بسیار سخت قضاوت در تالار ازیریس نقش مهمی داشت. چنانچه از یکی از مشهورترین پاپیروس‌های به جای مانده از «کتاب مردگان» دانسته می‌شود (تصویر بالا)، معمولاً توث در تالار ازیریس در کنار خدایان دیگری از جمله حوروس، خدایی با سر شاهین، آنوبیس، خدایی با سر شغال و هیولای قلب‌خوار آموت به تصویر کشیده می‌شدند.
در این مراسم که به «وزن کردن قلب» شهرت داشت، قلب مردگان در ترازویی وزن می‌شد. در یک سمت ترازو قلب مرده و سمت دیگر یک پَر قرار می گرفت. چنانچه فرد در زندگانی اعمال نیکی انجام داده بود، قلب او از پر سبک‌تر بود و بدین‌ترتیب، به جهان مردگان راه می‌یافت. در غیر این صورت هم قلب او به دست آموت خورده می‌شد.
بارسودی که تصمیم داشت نتیجه یافته‌های خود را به صورت آنلاین منتشر کند، همچنان به‌دنبال منشأ مومیایی می‌گشت. فرض اول بر این بود که این مومیایی به همراه مومیایی پِنپی در سال ۱۸۸۴ وارد دانشگاه نیویورک شده است. اما خیلی زود این نظریه رد شد. نهایتاً باستان‌شناسان به این نتیجه رسیدند که مومیایی پرنده احتمالاً بخشی از گنجینه‌ای باشد که جان رودولف در سال ۱۹۳۰ به این دانشگاه اهدا کرده است. آثار باستانی اهدایی رودولف عمدتاً اشیایی از سقاره بودند. این گورستان کهن از دوران مصر باستان در جنوب قاهره فعلی، به مدت بیش از ۳ هزار سال محل دفن مردگان بوده است.
هر چند محققان همچنان نتوانسته‌اند اطلاعات بیشتری از این اکراس به دست آورند، اما قدمت آن را چیزی حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سال تخمین می‌زنند. بارسودی در بیانیه رسمی در رابطه با کشف خود اعلام کرد، این پرنده روزگاری موجود زنده‌ای بود که احتمالاً مردم از تماشای منظره آب‌بازی آن در کرانه‌های رود نیل و تالاب‌های منطقه به وجد می‌آمدند. هر چند این پرنده اهمیت مذهبی و مقدسی هم داشت. در واقع، مصریان باستان اکثرا فقط حیوانات پراهمیت و مقدس را مومیایی می‌کردند.
نمونه‌ای از یک اکراس مقدس مومیایی شده در موزه متروپولیتن نیویورک.
در فرایند مومیایی کردن، پس از مرگ اندام‌های داخلی را از بدن خارج کرده و باقی بدن را خشک می‌کردند. بااین‌حال، برخی از جانوران نگون‌بختی که قرار بود قربانی شوند، به سرنوشت هولناکی دچار می‌شدند. چنانچه سلیمه اکرام، مورخ و مصرشناس در کتاب «مخلوقات ایزدان: مومیایی‌های حیوانات در مصر باستان» شرح داده، گاهی‌اوقات پرندگان را زنده‌زنده درون دیگ‌هایی پر از صمغ جوشان غوطه‌ور می‌کردند. طی این فرایند وحشتناک تمام استخوان‌های پرندگان پودر می‌شد.
خوشبختانه دست‌کم اکراس مومیایی‌شده‌ای که در دانشگاه کرنل کشف شده از این سرنوشت هولناک جان سالم به در برده است. بااین‌حال، این پرنده در فرایندی غیرمعمول برای زمان خود، پس از مرگ به شکل فعلی خم شده، سرش را به عقب برگردانده و استخوان‌های قفسه سینه و جناغ او را جدا کردند. پای این پرنده پیش از مومیایی شدن شکسته و منقار او هم احتمالاً پس از مرگ شاید در زمان جابه‌جایی برای مومیایی شدن شکاف برداشته است.
مقاله‌های مرتبط:
- قدیمی‌ترین مومیایی جهان در پرتغال کشف شد
- مومیایی آمنهوتپ یکم پس از سه‌هزار سال به‌صورت دیجیتالی باز شد
بارسودی در مرحله بعدی تحقیقات خود به‌دنبال استخراج نمونه دی‌ان‌ای این پرنده و مقایسه آن با نمونه‌های دیگر از پرندگان باستانی کشف‌شده در سقاره مصر است. بدین‌ترتیب، ممکن است بتواند منطقه و حتی معبدی را که این پرنده از آنجا آمده هم کشف کند. اگرچه محققان مدت‌ها است فرضیه‌ای را مطرح کردند که براساس آن مصریان باستان روزگاری اکراس‌های مقدس آفریقایی را به صورت انبوه پرورش می‌دادند؛ اما این نظریه در سال ۲۰۱۹ رد شد.
یافته‌های ژنتیکی محققان در آن سال هیچ‌گونه هم‌خونی طولانی مدتی را که به فرایند اهلی‌سازی ارتباط داشته باشد، نشان نداد. در‌حال‌حاضر، پذیرفته‌ترین فرضیه این است که احتمالاً کاهنان مصری این پرندگان وحشی را با غذا دادن در کنار دریاچه‌ها یا تالاب‌های نزدیک به معابد خود رام کرده بودند. بارسودی هم‌اکنون خود را برای یک نمایشگاه دیجیتالی آماده می‌کند. او قرار است در این نمایشگاه نسخه‌ی هولوگرامی و مدل سه‌بعدی از پرنده را به حاضران در نمایشگاه نشان دهد.
تصویر شاخص: کارول آن بارسودی دانشجوی دانشگاه کرنل
