تغییر مسیر فروش کتاب با حضور «بوک‌بلاگرها»، شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین

با گذر از شیوه‌های سنتی، فروش کتاب‌ها دیگر فقط به ویترین‌های کتاب‌فروشی‌ها وابسته نیست. توسعه فناوری تا جایی پیش رفته است که اکنون بخش بزرگی از فروش کتاب در ویترین شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین رقم می‌خورد؛ جایی که «بوک‌بلاگرها» از بازیگران اصلی بازار هستند و گاهی می‌توانند آمار فروش یک کتاب را به‌کلی عوض می‌کنند.

ویترین کتاب دیگر فقط یک مکان فیزیکی نیست، بلکه فضایی گسترده و پویا در دنیای مجازی است. ناشران کتاب هم رفته‌رفته پی برده‌اند که باید از ظرفیت‌های نوین بهره‌برداری کنند؛ فروش در سایت‌ها، قسط‌بندی کتاب‌های گران به کمک پلتفرم‌ها، راه‌اندازی حساب در اینستاگرام و تلگرام و البته بستن قرارداد با بلاگرهای حوزه‌ی کتاب. این تغییرات نه‌تنها به افزایش دسترسی و تنوع انتخاب‌های خوانندگان کمک کرده، بلکه ارتباط با مخاطبان را آسان‌تر کرده است.

بلاگرها با استفاده از پلتفرم‌های اجتماعی، رویکردهای سنتی نشر را به چالش می‌کشند و با نقدها و توصیه‌های خود، سلیقه‌ی خوانندگان را شکل می‌دهند. آن‌ها می‌توانند با صحبت درباره‌ی یک رمان، میزان فروشش را دست‌کم در نسلی که بیشتر با اینستاگرام سروکار دارد، تغییر دهند.

عماد شاطریان، مدیر نشر بیدگل درباره تأثیر بوک‌بلاگرها در بازار کتاب به «lastech» می‌گوید: «در ۶ ماه گذشته متوجه شدیم که بوک بلاگرها تأثیری جدی در پرفروش شدن یا نشدن کتاب‌ها دارند. البته هنوز ساختارهای قبلی مثل کتابفروشی و وبسایت‌ها تأثیر خود را دارند؛ اما انگار حضور بلاگرهای کتاب بازار جدیدتری را ایجاد کرده است که ما هم به‌عنوان ناشر یا کتابفروشی تازه با آن روبه‌رو شده‌ایم.»

ساختار همکاری با بلاگرهای کتاب اینطور است: «هر ماه برای بلاگرهایی که کیفیت کارشان بالاتر است یا فعالیتشان به موضوع کار ما نزدیک‌تر است، کتاب‌هایی را که چاپ می‌شود، می‌فرستیم و آن‌ها بر اساس برنامه‌ریزی خود انتخاب می‌کنند. بعد ما بر اساس عدد و رقم و میزان فروش متوجه می‌شویم که به‌طور محسوسی تأثیر داشته است.»

در یکی از موارد فروش یکی از کتاب‌های نشر بیدگل بعد از اینکه از سوی یکی از بوک بلاگر معرفی شد به چهار برابر رسید. شاطریان می‌گوید در این مورد خاص، بلاگر بدون سفارش از سمت نشر، آن کتاب را کتاب محبوب خودش معرفی کرده بود.

ما که اصلاً خبر نداشتیم، ناگهان دیدیم درخواست آن کتاب زیاد شده و دارد از حالت عادی خارج می‌شود. این کتاب سه سال در بازار بود و سه چاپ فروخته بود، اما با آن اتفاق در پنج ماه گذشته حدود هفت چاپ فروخته است. این نشان می‌دهد که آن کتاب کاملاً وارد یک بازار جدیدی شده است.

– عماد شاطریان، مدیر نشر بیدگل

بهشاد فرجی، مسئول مارکتینگ نشر برج و هوپا هم در این مورد می‌گوید: «چند سالی است که محتوا در فضای مجازی و اینستاگرام بولد شده و کتاب هم به‌عنوان یک کالا از این فضا مستثنی نیست و وارد این چرخه شده است تا بتواند بفروشد. نشرها به واسطه اینفلوئنسرها و بلاگرها در این چند سال به میدان آمد‌ه‌اند. درحال‌حاضر برج و نشرهای دیگر مثل چشمه و ثالث و نشرهای قدیمی‌تر مثل نشر نو و نیلوفر هم به این فضا وارد شده‌اند.»

به گفته‌ی او اینکه چقدر بودجه به این موضوع اختصاص می‌یابد، در هر نشری متفاوت است؛ اما هرچه نشرها نوپاتر باشند، برای شناخته‌شدن بیشتر حتماً روی فضای مجازی سرمایه‌گذاری می‌کنند. علاوه بر این سلیقه و نگاه مدیریت‌ نشرها هم برای میزان سرمایه‌گذاری روی بلاگرهای کتاب تأثیرگذار است.

نشر کتاب مجازی کتاب‌هایی را تولید و چاپ کرد که با مخاطب نوجوان سر و کار داشت و فضای مجازی را ابزار اجرایی خودش قرار داد. آن‌ها رویکرد قدیمی برای روبه‌رو شدن با پخش‌های سنتی را حذف کرده و خود را به فضای مجازی گره زده‌اند و آنجا معرفی می‌شوند. با این رویکرد مخاطب نوجوان که بخش زیادی از زمانش را در فضای مجازی می‌گذراند بالأخره با این کتاب مواجه می‌شود. تعدد چاپ و بالای این کتاب‌ها نشانه این است که استقبال مورد نظر رخ داده است.

– بهشاد فرجی، مسئول مارکتینگ نشر برج و هوپا

اتفاق دیگر در بازار کتاب، دور زدن گرانی‌ها با فروش قسطی کتاب در پلتفرم‌های اینترنتی است. آن هم در شرایطی که نه مخاطب از قیمت کتاب راضی است، نه ناشری که افزایش هر روزه قیمت کاغذ و نمودار نوسان ارز را می‌بیند.

از نگاه شاطریان با وجود دیدگاه سنتی حاکم بر کسب‌وکار کتاب، تکنولوژی در این بازار دیرتر نمود پیدا می‌کند، به همین دلیل است که بیشتر فعالان حوزه نشر تازه متوجه این تغییرات شده‌اند.

دیدگاهی سنتی در این حوزه وجود دارد که بخش اقتصاد را جدی نمی‌گیرد و نگاه کردن به رویکردهای جدید برایش شبیه یک تابوشکنی سخت است. با این همه، دوستان و همکاران ناشرم تازه شاخک‌هایشان تیز شده که باید بلاگرهای کتاب را جدی گرفت. این بازار جدیدی است که ما هیچ تخصصی در آن نداریم اما آنقدر جدی است که می‌تواند اقتصاد این صنعت را متحول کند.

– عماد شاطریان، مدیر نشر بیدگل

این تحولات را می‌توان در آخرین آمارهای فروش آنلاین کالاها هم دید. بر اساس گزارش سال ۱۴۰۲ یکتانت، کتاب دومین دسته کالایی محبوب برای خرید اینترنتی است. این دسته برای نسل زد بیشتر از متوسط کل محبوب بوده است. برپایه‌ی این آمار سهم ناشران حوزه کتاب و ادبیات از بازدید روزانه از ناشران برتر تبلیغ در وب فارسی ۳.۹ میلیون بازدید است. حوزه کتاب و ادبیات ۱.۴ درصد از صفحات عمومی اینستاگرام فارسی را تشکیل می‌دهد و از میان کانال‌های فروشگاهی تلگرام فارسی در سال ۱۴۰۲، سهم کانال‌های فروش کتاب و مجله ۵.۲ بوده است، به‌طوری که کتاب ششمین محصول پرفروش کانال‌های تلگرامی محسوب می‌شود.

مسئول مارکتینگ هوپا معتقد است در نشرها هنوز بخشی به نام مارکتینگ و امور فضای مجازی، هویت جدی پیدا نکرده است و معدودی از نشرها به فروش مجازی و کمک گرفتن از پلتفرم‌ها فکر می‌کنند، «چون صنف کتاب، چاپ و نشر سیستمی سنتی داشته و کماکان به همان شکل تنفس می‌کند و کار را پیش می‌برد.»

مدیر نشر بیدگل هم می‌گوید: «گفت‌وگو با دوستانی که در سایت یا پلتفرم‌های آنلاین می‌فروشند، نشان می‌دهد که بازار فروش آنلاین کتاب در حال بزرگ‌تر شدن است. به شکل مشهودی فروش کتاب از نظر تعداد در حال رشد است و به‌طور مشخص این اتفاق در پلتفرم‌های آنلاین روی داده است. این تغییر زنگ خطری برای ادامه کار به شکل سنتی در حوزه‌ی کتاب است.»

از نگاه او آمار رشد فروش اینترنتی کتاب نقشه‌ی راهی است که می‌گوید برای دوام آوردن در این حوزه باید شیوه‌های جدید را در نظر گرفت، با پلتفرم‌ها همکاری کرد و برای عقب نیفتادن از جریان دنیای دیجیتال پیگیر نقش شبکه‌های اجتماعی بود.