طرح معاینه فنی خودروها در ایران چندان موفق پیش نمی‌رود

طرح معاینه فنی خودروها از ابتدای دهه 1380 در ایران اجرا شد. درحال‌حاضر خودروهای با عمر 5 سال و بیشتر، بایستی معاینه فنی معتبر داشته باشند. همراه نداشتن معاینه فنی باعث می‌شود این خودروها جریمه شوند اما به نظر می‌رسد تمامی این راهکارها در اجرای موفق این طرح تأثیری نداشته‌اند.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ضریب نفوذ معاینه فنی در خودروهای سبک کمتر از 50 درصد است. به‌عبارتی نیمی از خودروهای سبک با سن 5 سال و بیشتر در کشور معاینه فنی ندارند. انتشار این گزارش باعث شده آن را نمادی از شکست طرح معاینه فنی اتومبیل‌ها بدانند.

البته این آمار در دیگر گزارش‌ها به یک‌سوم تقلیل می‌یابد. «سید محمدمهدی میرزایی‌قمی»، مدیرعامل ستاد معاینه فنی، در گفتگویی تلویزیونی با صداوسیما گفت: « از ۳ و نیم میلیون خودرو حدود ۹۰۶ هزار مورد مراجعه کرده‌اند.» به‌عبارتی یک‌سوم از اتومبیل‌های مشمول برای دریافت معاینه فنی مراجعه می‌کنند. البته برخی از این خودروها نیز در تست معاینه فنی شکست می‌خورند.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، دلایل شکست طرح معاینه فنی خودروها در ایران به شرح زیر است:

تخلف در فرایند معاینه فنی:

در فرایند معاینه فنی اصالت خودرو بررسی نمی‌شود؛ افراد متخلف می‌توانند با جابه‌جایی پلاک خودرو معاینه فنی غیرقانونی بگیرند. مرکز پژوهش‌های مجلس به اخذ رشوه در مراکز معاینه فنی نیز اذعان کرده است.

بازدارندگی ناکافی قوانین:

طبق قانون هوای پاک پلیس راهور موظف است وسایل نقلیه فاقد گواهی معاینه فنی را متوقف و جریمه کنند اما به‌دلیل قیمت پایین جریمه صادره و زیرساخت ناکافی، پلیس راهور در وضعیت موجود بازدارندگی لازم را برای مالکان اتومبیل‌های فاقد معاینه فنی ندارد.

وجود دستگاه‌های مختلف در بحث معاینه فنی:

در ماده (6) قانون هوای پاک به‌صورت پراکنده وظایفی برای سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی و پلیس راهنمایی و رانندگی تعیین شده است. سازوکار دقیق فعالیت هرکدام از این دستگاه‌ها با گذشت چند سال از تدوین قانون، هنوز مشخص نیست.

کمتر بودن گارانتی نسبت به مدت معافیت معاینه فنی:

مدت گارانتی برای اکثر خودروهای عرضه‌شده در داخل کشور 3 سال است. از سوی دیگر، طبق تبصره (1) ماده 6 قانون هوای پاک دوره معافیت انجام معاینه فنی از زمان تولید برای وسایل نقلیه شخصی و دولتی 4 سال است. این رقم برای وسایل نقلیه عمومی یک سال تعیین شده است؛ بنابراین خودروها یک‌ سال از عمر خود را بدون گارانتی سپری می‌کنند، درحالی‌که نیازی به دریافت معاینه فنی نیز ندارند.

انجام نشدن معاینه فنی توسط نهادهای دولتی:

مشاهده می‌شود برخی بخش‌های دولتی و نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها پیمانکاران و مجموعه‌های تحت پوشش خود را ملزم به دریافت معاینه فنی نمی‌کنند.

رویه نامناسب در به‌روزرسانی تعرفه‌ها:

طبق تبصره (4) ماده (6) قانون هوای پاک، افزایش تعرفه‌ها به مصوبه هیئت‌وزیران منوط شده است. این رویه موجب شده نرخ معاینه فنی در سال‌های اخیر ثابت بماند. ثابت‌ماندن تعرفه به معنای زیان‌ده شدن مراکز معاینه فنی و گسترش نیافتن این مراکز طی سالیان اخیر است.