افراد چاق و سالم چگونه می‌توانند به درک چاقی کمک کنند؟

خلاصه مقاله

• درحالی‌که شاخص توده بدنی و چاقی معیار محکمی از سلامتی درنظر گرفته می‌شود، برخی مطالعات چاقی را با متابولیک سالم شناسایی کرده‌اند؛ یعنی وضعیتی که در آن شاخص توده بدنی افراد بالا است، اما مشکلات سلامتی همراه چاقی نظیر دیابت، بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا و سایر مشکلات متابولیکی به چشم نمی‌خورد. بنابراین، پژوهشگران می‌گویند شاید این امکان وجود داشته باشد که با وجود وزن بالا، ازنظر متابولیکی سالم بود و در این رابطه، شاخص توده بدنی معیار دقیقی به شمار نمی‌رود.
• گروه دیگری از پژوهشگران بر این باورند که وضعیت چاقی با وضعیت متابولیکی سالم حالتی پایدار نیست و وضعیتی است که فرد دارای وزن بالا در مسیر رسیدن به مشکلات سلامتی مختلف مرتبط با چاقی از آن عبور می‌کند. بنابراین، برای ارزیابی سلامتی افراد چاق به معیارهای بهتری نیاز است و برابر دانستن چاقی با بیماری درست نیست و موجب استرس و اضطراب فرد می‌شود.
• گروهی از متخصصان نیز بر این باورند که داشتن کمی اضافه‌وزن خصوصا در دوران پیری ممکن است در مواقع بیماری اثر محافظت‌کنندگی داشته باشد و نیازی نیست که فرد نگران کمی وزن بیشتر باشد. البته، بدیهی است انواع خاصی از چربی، مانند بافت چربی اطراف اندام‌های داخلی، مضر است.
• تازه‌ترین پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه چاقی این پیام امیدوارکننده را ارائه می‌دهد که سلامتی فقط اعدادی که ترازو نشان می‌دهد، نیست. اگر افراد سبک زندگی سالم را دنبال کنند و کمتر درگیر اعداد روی ترازو باشند، کمتر درمورد وزن خود احساس استرس و اضطراب خواهند داشت. کاهش استرس و اضطراب درمورد مسائل مرتبط با وزن بدن خود می تواند به سلامتی بهتر کمک کند.

مدت‌ها است چاقی در انسان ها معادل بیماری درنظر گرفته می‌شود و با خطر مرگ تدریجی پیوند زده شده است، اما شواهدی وجود دارد که این طرز فکر را به چالش می‌کشد. در مقاله پیش رو از جنبه‌های مختلفی به بحث چاقی و این موضوع پرداخته شده که آیا شاخص توده بدنی معیار خوبی از سلامتی متابولیک است. در ابتدا خلاصه مقاله آمده است و پس از آن به‌طور مفصل دراین‌باره به بحث می‌پردازیم.

وقتی زن ۲۵ ساله‌ای که او را مری می‌خوانیم، در سال ۲۰۱۶ در مطالعه طولی درباره چاقی ثبت‌نام کرد، براساس کل معیارهای استاندارد به جز یک مورد یعنی شاخص توده بدنی (BMI) سالم بود.

مری با وزن ۹۷ کیلوگرم دارای شاخص توده بدنی (معیاری براساس قد و وزن) بود که او را در گروه افراد چاق قرار می‌داد. با‌این‌حال، او مشکلات سلامتی مرتبط با چاقی مانند فشار خون بالا، سطوح بالای کلسترول و سایر چربی‌های خون یا نوعی وضعیت پیش‌دیابت به نام مقاومت به انسولین را نداشت.

پنج سال بعد، وزن مری ۳۰ کیلوگرم اضافه شد، اما علائم حیاتی و آزمایش خون او نشان می‌داد با اینکه شاخص توده بدنی مری به حدی اضافه شده است که او را در دسته افراد بسیار چاق قرار می‌دهد، او سالم است.

مری تنها فردی نیست که وزن بالایی دارد، اما از سلامت متابولیک خوبی برخوردار است. گرچه افرادی که چربی بدن بیشتری دارند، بیشتر درمعرض خطر مشکلات سلامتی نظیر دیابت، بیماری قلبی، سکته و برخی سرطان‌ها قرار دارند، مطالعات مختلف مجموعه‌ای از افراد را با شاخص توده بدنی بالا و سلامت متابولیک خوب را شناسایی کرده‌اند. به‌نوشته‌ی ساینتیفیک آمریکن، در این افراد، فشار خون، سطح کلسترول، حساسیت به انسولین، سطح تری‌گلیسیریدها، سطح چربی کبد و موارد دیگر نرمال است. پژوهشگران این پدیده را چاقی با وضعیت متابولیکی سالم (MHO) می‌نامند.

شناسایی افراد چاق دارای وضعیت متابولیکی سالم نشان می‌دهد چاقی ممکن است لزوما به بیماری منجر نشود و خطرات سلامتی مرتبط با آن ممکن است بیش از حد واقعی نشان داده شده باشد.

چاقی با وضعیت متابولیکی سالم را جنبشی پذیرفته است که می‌گوید فرد با هر اندازه‌ای می‌تواند سالم باشد: بیماران و پزشکانی که مخالف انگ و کلیشه‌سازی هستند که جامعه و نهادهای پزشکی به بیماران دارای جثه بزرگ مرتبط کرده‌اند. این تعریف از چاقی همچنین با انتقادهایی درمورد دقت و سودمندی شاخص توده بدنی به‌عنوان معیاری از سلامتی مرتبط است. مارا گوردون، استادیار پزشکی خانواده در دانشکده پزشکی کوپر دانشگاه روآن در نیوجرسی می‌گوید: «شاخص توده بدنی در پیش‌بینی اینکه چه کسانی درمعرض خطر ابتلا به بیماری هستند، چندان مفید نیست.»

چاقی با وضعیت متابولیکی سالم بحث‌برانگیز است، زیرا این ایده را به چالش می‌کشد که خطر ابتلا به بیماری‌های جدی همراه با چاقی افزایش پیدا می‌کند. علاوه‌بر‌این، کم کردن وزن موجب بهبود بسیاری از شرایط ازجمله دیابت، فشار خون بالا، چربی خون بالا، آپنه انسدادی خواب و استئوآرتریت (آرتروز) می‌شود.

آلیسون گودمن، افسر ارشد پزشکی در بخش تغذیه، فعالیت بدنی و چاقی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها می‌گوید: «چاقی مشکلی مربوط به ظاهر و زیبایی نیست. ما نگران خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن جدی در طول زمان هستیم.»

برخی از محققان معتقدند چاقی با وضعیت متابولیکی سالم حالت موقتی است که افراد چاق در مسیر ایجاد مشکلات سلامتی که معمولا با وزن بدن بالاتر مرتبط است، از آن عبور می‌کنند. با‌این‌حال، مری و کسانی که شرایط او را دارند، نشان می‌دهند افراد می‌توانند سال‌ها چاق باشند و ازنظر پزشکی مشکلی نداشته باشند. پژوهش‌های دیگر نشان داده است کمی اضافه وزن به اندازه‌ای که توصیه‌های گذشته نشان می‌دادند، خطرناک نیست و حتی ممکن است محافظت‌کننده باشد.

ساموئل کلاین، پزشک و متخصص چاقی در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس به همراه گروه پژوهشی خود افرادی را شناسایی کرده‌اند که چاق بوده، اما به‌نظر می‌رسد دربرابر اثرات متابولیکی مرتبط با چاقی مقاوم هستند. کلاین با اشاره به این موضوع که درصد بسیار کمی از افراد چاق واقعا ازنظر متابولیکی سالم هستند، می‌گوید مطالعات او تنها مطالعاتی نیستند که آن‌ها را شناسایی کرده‌اند.

وضعیت چاقی ازنظر متابولیکی سالم، در گروه‌های مطالعاتی زیادی شناسایی شده‌ است، اما به سختی می‌توان فهمید این حالت چقدر رایج است، زیرا مطالعات مختلف از معیارهای مختلفی برای دسته‌بندی این نوع چاقی استفاده کرده‌اند.

یکی از گسترده‌ترین مطالعات انجام‌شده در زمینه چاقی با وضعیت متابولیکی سالم، داده‌های بررسی ملی NHANES III در ایالات متحده را تجزیه‌وتحلیل کرد و مشخص کرد چاقی با وضعیت متابولیکی سالم به بهترین نحو با استفاده از سه معیار زیر طبقه‌بندی می‌شود:

۱. فشار خون (فشار خون سیستولیک؛ اولین عدد از دو عددی که هنگام اندازه‌گیری فشار خون قرائت می‌شود که بدون دارو پایین‌تر از ۱۳۰ میلی‌متر جیوه است.)

۲. نسبت دور کمر به دور باسن (برای زنان کمتر از ۰٫۹۵ و برای مردان کمتر از ۱٫۰۳)

۳. عدم ابتلا به دیابت نوع دو

پژوهشگران با استفاده از معیارهای فوق محاسبه کردند که ۴۱ درصد از شرکت‌کنندگان چاق را می‌شد در گروه MHO درنظر گرفت. دانشمندان همچنین معیارهای مذکور را برای افراد موجود در پایگاه داده بیوبانک بریتانیا به کار بردند و متوجه شدند ۱۹ درصد از شرکت‌کنندگان چاق ازنظر متابولیکی سالم بودند. ماتیاس شولتز، نویسنده ارشد مطالعه، می‌گوید تحت این معیارها، چاقی با وضعیت متابولیکی سالم با خطر بالاتر مرگ براثر بیماری‌های قلبی‌عروقی یا علت‌های دیگر در مقایسه با گروه دارای وزن نرمال، همراه نبود.

اما آیا همه این افراد واقعاً ازنظر متابولیکی سالم بودند؟ به تعریف MHO بستگی دارد. شولتز و همکارانش سه تعریف رایج دیگر را بررسی کردند و متوجه شدند کمتر از ۶ درصد شرکت‌کنندگان بررسی NHANES III طبق هر سه تعریف در گروه چاقی با وضعیت متابولیکی سالم قرار می‌گرفتند و دامنه از زیر ۱۰ درصد برای دقیق‌ترین تعریف تا ۴۷ درصد برای تعریفی که اجازه می‌داد دو مورد از پنج علائم متابولیکی احتمالی در فرد وجود داشته باشد، متغیر بود.

گرچه برخی افراد به وضوح دارای وضعیت چاقی ازنظر متابولیکی سالم هستند، پژوهشگران دراین‌باره اختلاف‌نظر دارند که آیا این وضعیت پایدار است یا حالتی موقتی است. مطالعه‌ای از بیش از ۴ هزار بزرگسال در استرالیا نشان داد حدود ۱۲ درصد وضعیت MHO را داشتند، اما حدود یک سوم از آن‌ها طی دوره پیگیری پنج تا ده سال ازنظر متابولیکی ناسالم شدند.

تجزیه‌وتحلیل بیش از چهار هزار شرکت‌کننده در مطالعه طولانی‌مدت قلب فرامینگهام نشان داد تقریبا نیمی از افرادی که در یک مرحله از مطالعه طولی در گروه MHO دسته‌بندی شده بودند، تا چرخه معاینه بعدی یعنی چهار سال بعد، دیگر در این گروه قرار نداشتند.

مطالعه‌ای روی کارمندان دولت بریتانیا نشان داد کمی بیش از یک سوم از شرکت‌کنندگان چاق در ابتدای مطالعه در گروه MHO قرار داشتند، اما پس از ۱۰ سال‌، ۳۵ درصد از آن‌ها دیگر معیارهای را برآورده نمی‌کردند و پس از ۲۰ سال، ۴۸ درصد آن‌ها دیگر آنقدر سالم نبودند که در گروه MHO قرار گیرند.

مطالعاتی که به آن‌ها اشاره شد، نشان می‌دهند وضعیت MHO برای همه پایدار نمی‌ماند. اما از دیدگاهی دیگر، نشان می‌دهند تعداد قابل‌توجهی از افراد چاق (اغلب بیش از نیمی از آن‌ها) سلامت متابولیک خود را سال‌ها حفظ می‌کنند.

گروه کلاین افرادی را شناسایی کرده‌اند که مانند مری با دقیق‌ترین تعریف MHO مطابقت دارند و به‌نظر می‌رسد دربرابر اثرات منفی اضافه وزن و چربی بالای بدن بر سیستم قلبی‌عروقی و متابولیکی مقاومت نشان می‌دهند.

سرنخ‌هایی در این رابطه وجود دارد که علت مقاومت برخی افراد چاق دربرابر اثرات منفی همراه چاقی چیست. مورد اول اینکه افراد دارای وضعیت MHO معمولا زنانی هستند که چربی آن‌ها بیشتر در بخش لگن و ران‌هایشان قرار دارد، درحالی‌که کمر باریکی دارند. به‌نظر می‌رسد بافت چربی آن‌ها به شکل محافظ عمل کند.

مورد دوم این که بدن افراد چاق دارای وضعیت متابولیکی سالم به انسولین حساس است. در مقایسه با افراد چاق دارای وضعیت متابولیکی ناسالم، آن‌ها سطوح بالاتری از تناسب اندام دارند و درصد چربی آن‌ها پایین‌تر است.

قومیت نیز اهمیت دارد. افراد دارای تبار آسیای جنوبی، آسیای شرقی، چینی یا ژاپنی معمولا در مقایسه با مردم تبارهای دیگر در سطح شاخص توده بدنی یا وزن بدن پایین‌تر، دچار عوارض متابولیک می‌شوند.