متاورس در بین کسب و کارهای ایرانی چه جایگاهی دارد؟ ضرورت یا موج گذرا؟
متاورس مدتی است که به واژه‌ای شکیل و البته به روز در بین اهالی اکوسیستم فناروی‌های نوآورانه، سیاست‌گذاران دنیای تکنولوژی و حتی مردم عادی تبدیل شده است و در ایران نیز اسم آن به کرات شنیده می شود. اما کدام کسب‌وکارها بیشترین امکان فعالیت را در مواجهه با دنیای متاورس دارند؟
اهمیت ورود کسب‌وکارها به متاورس موضوعی که در چند ماه گذشته مورد توجه فعالان حوزه تکنولوژی قرار گرفته است. البته نگاهی به روند اتوماسیون بیانگر آن است که این رویکرد در صنعت با روندی دیگر نزدیک به سه دهه است از آن با عنوان دوقلو همزاد بهره می‌برند.
البته تفاوتی که امروز در حوزه همزاد به وجود آمده به دلیل تفاوت جایگاهی است که در حوزه فناوری تجربه می‌کنیم. در حقیقت متاورس یک واژه عام است که در شکل اجرایی از بلوک‌هایی تشکیل شده که تجربه دنیای واقعی را در فضایی شبیه سازی شده برای کاربر ممکن کرده است.
تدوین خط مشی و سیاست‌های شفاف و البته پذیرش نگاه نوآورانه امروز از نگاه کارشناسان برای توسعه دنیای متاورس در کشور حالا به قدری اهمیت دارد که جریان اقتصادی کشور را در چند سال آینده رقم می‌زند. اما کارشناسان بر این باورند که با دیوارهایی همچون طرح صیانت امکان توسعه جهانی متاورسی هم ممکن نیست.
آیا ورود به دنیای متاورس ضرورت دارد؟
مهدی عرب‌زاده یکتا، استراتژیست، مدرس و کارشناس در حوزه متاورس درباره ضرورت ورود به دنیای متاورس بر این باور است که براساس نظریه‌ای ایده متاورس، ایده بنیان‌گذار اتریوم در سال 2014 بوده است.
او با اشاره به اینکه این ایده مقدمه ای برای ورود به مقوله وب 3 هم بوده است، گفت: «با این رویکرد واقعیت این است که متاورس ادامه تفکر غیرمتمرکزسازی در دنیا است.»
یکتا با اشاره به اینکه با ورود به مقوله متاورس اولین نکته‌ای که قابل توجه است، توکن‌های غیرقابل معاوضه یا همان NFT است، گفت: «اساسا فضای بلاکچین و متاورس در اصل و پایه به هم گرده خورده‌اند و در عین حال آینده کسب‌وکارها هم در این حوزه قابل رشد است.»
او در پاسخ به این پرسش که کدام کسب‌وکارها و صنایع امکان ورود بهتری به دنیای متاورس را دارند، گفت: «صنایع ما آنطور که باید حتی تا نسل سوم صنعتی شدن هم آنطور که باید در جریان اتوماسیون پیش نرفته‌اند.»
برای دستیابی به این مرحله گام نخست مطالعه این صنعت، جمع‌آوری داده و اطلاعات درباره آن، تجهیز شبکه به فناوری IOT، متمرکزسازی، تفکیک و مطالعه داده و حرکت به سمت زیرساخت‌هایی است که دنیای متاورس را شکل می‌دهند.
یکتا بر این باور است که در این روند مرحله آخر دستیابی به پردازنده‌هایی بسیار قوی است.
او با اشاره به اینکه یکی از محل‌ها مورد نیاز و قابل توجه در جریان کسب‌وکارها بخش صنایع است، گفت: «برای دستیابی به این حوزه شاید حدود 5 تا 6 سال زمان نیاز است که نقطه مطلوب برسیم. اما باید این نکته را مورد توجه قرار داد که صنایعی که این حوزه برای آنها مطلوب است به دو دسته تقسیم می‌شود.»
اما رویکرد کسب‌وکارها در این روند چگونه است؟ گروهی صنایع بزرگ و پردرآمد مثل صنایع فولاد هستند که به دلیل درآمد مطلوب نیازی به استفاده از جریان های تک نمی‌بینند و گروهی هم استارتاپ‌ها که درآمد کافی برای ورود به این حوزه ندارند.
یکتا با تایید این موضوع به سراغ کسب‌وکارهایی رفت که به نظر می‌رسد ظرفیت و امکان بیشتری برای ورود به دنیای متاورس دارند و گفت: «در حال حاضر بیشترین توان و ظرفیت برای ورود به دنیای متاورس در حوزه مارکت پلیس‌ها قابل مشاهده است.»
متاورس، دروازه موفقیت مارکت‌پلیس‌ها
امیر بیکیان، بنیان‌گذار فرست ادز که یکی از شرکت‌های زیر مجموعه یکتانت است، نیز بر این باور است که ضرورت ورود کسب‌وکارها به دنیای متاورس را نوع آن کسب‌وکار تعیین می‌کند.
او در پاسخ به این پرسش که ورود کسب‌وکارها به دنیای متاورس در شرایط فعلی چقدر ضروری یا لازم است، گفت: «در حال حاضر برخی کسب‌وکارها این امکان را دارند که نیازهای خود را صرفا با استفاده از فناوری بلاکچین رفع کنند و دیگر نیاز ورود به دنیای متاورس برای آنها وجود ندارد. هرچند دنیای متاورس امکانات بیشتری هم برایشان فراهم کند، اما الزامی برای آنها وجود ندارد.»
به گفته بیکیان اما کسب‌وکارهایی که برای فروش محصول خود نیاز به حضور فیزیکی احساس میکنند با ورود به دنیای متاورس رونق و جذابیت بیشتری به کار خود دهند.
او با اشاره به کسب‌وکارهایی مثل فروش املاک، گفت: «در این روند خریدار امکان مراجعه و مشاهده به هر ملکی در هر جای کره زمین را دارد. به طور کلی هر کسب‌وکاری که نیازمند متریال باشد با استفاده از متاورس موقعیت متفاوتی را تجریه خواهد کرد.»
دیجیتال مارکتینگ و مارکت پلیس در مسیر متاورس
رضا سلطانی، سرپرست متاورس اکسکوینو هم با تاکید بر اینکه ورود به دنیای متاورس بیش از هر کسب‌وکار دیگری قطعا برای مارکت‌پلیس‌ها جذابیت بیشتری خواهد داشت، گفت: «در حال حاضر کسب‌وکارهایی که در حوزه دیجیتال مارکتینگ یا تبلیغات فعال هستند، امکان دسترسی به تعداد کاربران بیشتری خواهد داشت.»
به گفته او در این روند از اهمیت و ضرورتی که برای ورود کسب‌وکارهای حوزه رمزارز و بلاکچین هم وجود دارد، نباید غافل شد.
زیرساخت‌های اینترنت در ایران و چالش ورود به متاورس
یکی از نگرانی‌ها در جریان توسعه کسب‌وکارهایی که مبتنی بر فناوری اینترنت هستند، به طور قطع سرعت و کیفیت اینترنت است. زیرساخت‌های این حوزه در حال حاضر هم نگرانی‌هایی برای کاربران ایجاد کرده است.
این نگرانی تا جایی پیش رفته که سرعت و کیفیت پایین اینترنت در روزهای پایانی سال گذشته منجر به اختلال در ثبت تراکنش‌ها و حتی در مواردی عدم برقراری ارتباط شده بود. این جریان تا جایی پیش رفته بود که در خریدهای حضوری افراد ناگزیر به استفاده از پول نقد بودند.
متاورس در حقیقت یک تغییر پارادایم بسیار مهم است که نه تنها از لحاظ فناوری بسیار مهم است، بلکه از منظر دانش نیز در لبه‌ای بسیار مه قرار دارد. در چنین شرایطی بررسی موقعیت‌ها، سازمان‌ها و افرادی که به این حوزه ورود میکنند، بسیار مهم است.
حالا باید دید تفکر دیجیتالی شدن در چه مسیری است و این تفکر چقدر کسب‌وکارها و افراد را به سمت دیجیتالی شدن، پیش می‌برد. مهدی یکتا با ورود به این موضوع در تشریح این تفکر با شرایط فعلی دانش گفت: «برای خط مشی گذارها ورود به حوزه متاورس یک لزوم است.»
او با اشاره اینکه باید الگو و فرهنگ مصرف WEB3 را به کاربر آموزش داد، گفت: «در حال حاضر افراد از فضایی متفاوت وارد این حوزه می‌شوند. فراهم کردن شرایط مناسب ورود کاربران جدید نیازمند گذر زمان است. مهاجرت تعداد قابل توجهی از کاربران WEB2 به فضای WEB3 و متاورس ساده نیست مگر برای نسل Z که اساسا در این فضا زندگی کرده است.»
فاصله زیرساختی با دنیای متاورس
با این پیشفرض و تصویری که از جریان زیرساختی حداقل در حوزه اینترنت کشور وجود دارد، باید دید آینده دنیای متاورس در ایران چطور رقم خواهد خورد؟ آیا زیرساخت‌های فناوری های نوآورانه و سواد کاربران در کشور تا جایی پیشرفت داشته که ورود به دنیای متاورس را یک نیاز یا حتی ضرورت بدانیم؟
بنیان‌گذار فرست ادز در پاسخ به این پرسش به جریان زیرساختی کشورهای توسعه یافته اشاره کرد و با تاکید بر اینکه نیاز به اینترت باکیفیت و سرعت مناسب بسیار ضروری است، گفت: « شرکت‌هایی مثل space x و همچنین amazon تصمیم به سرمایه‌گذاری در ارائه اینترنت ماهواره‌ای به منظور ارائه پوشش و سرعت بالاتر گرفته‌اند.»
به گفته او با توجه به چالش‌ها و مشکلاتی که ایران در حوزه اینترنت تجربه می‌کند، بعید است که بتوان به زیرساخت‌های فعلی اکتفا کرد.
بیکیان با اشاره به اینکه در حال حاضر نیازمند سرمایه‌گذاری بر توسعه اینترنت و اینترنت اشیا هستیم، گفت: «این موضوع نیاز و البته ضرورت دنیای امروز است و قطعا سرمایه گذاری بر جریان‌های زیرساخت در بلندمدت نتیجه مطلوبی خواهد داشت.»
این در حالی است که به اعتقاد سرپرست متاورس اکسکوینو ما در ایران زیرساخت و دانش و فناوری لازم برای ورود به حوزه متاوس را داریم.
او همچنین با نگاهی به جریان زیرساختی حاکم بر حوزه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات در کشور، گفت: «در حال حاضر پلتفرم‌های متفاوتی وجود دارد که کاربران می‌توانند با استفاده از آن وارد دنیای متاورس شوند.»
اما با وجود نگرانی‌هایی که درباره سرعت اینترنت، طرح صیانت، دسترسی به سخت‌افزارهای به روز به دلیل تحریم و … وجود دارد، همچنان این سوال مطرح است که آیا سرمایه گذاری در حوزه متاورس بازدهی برای کسب و کارها دارد؟
سلطانی در پاسخ به این پرسش با اشاره به اینکه برای دسترسی به دنیای متاورس نیاز به اتصال به شبکه جهانی وجود ندارد، گفت: «این نکته را باید مورد توجه قرار داد که یک شرکت قصد ورود به پلتفلرمی را دارد که در یک کشور دیگر راه‌اندازی شده را دارد یا در حال برنامه‌ریزی برای ساخت پلتفرم خود است.»
به باور او طرح صیانت دسترسی به سایت‌ها مورد نیاز مردم را قطع نخواهد کرد و اگر شرکتی هم قصد ورود به این حوزه را دارد این امکان با استفاده از سرورهای داخلی هم ممکن است.
طرح صیانت و موضعی که شفاف نیست
نگرانی درباره چگونگی مواجهه با دنیای متاورس آن هم در زمانی که هنوز روشن نیست امکان دسترسی به شبکه‌های اجتماعی جهانی با وجود طرح صیانت چقدر برای کاربران ایرانی پایدار خواهد بود به هر حال انکار ناپذیر است.
اما آنچه در این روند بسیار مهم و جدی است باور به اهمیت فناوری در بین افراد تصمیم‌ساز است. نگاه به دنیای متاورس از منظر افراد خط مشی گذار بسیار قابل توجه است. جریان حکمرانی فناوری همچنان برای سیاست‌گذاران ایرانی مورد سوال است.
مهدی یکتا با تاکید بر جاماندگی ایران در جریان تفکری مواجهه با دنیای متاورس به برنامه‌هایی که کشور کره پیش برده اشاره کرد و گفت: «کره در سال 2007 در یکی از رویدادهای حوزه فناوری در سوئیس پیشنهاد خود در جریان توسعه متاورس را بیان کردند.»
این موضوع مقدمه‌ای شده که دنیای امروز با توجه به استانداردهای این حوزه مطالعات بنیادهای تحقیقاتی را پیش ببرند. این در حالی است که در ایران همچنان هیچ تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی جدی انجام نشده است.
به گفته یکتا همواره شاهد آن بوده‌ایم که تفکرات نوآورانه را مسموم به حواشی بی‌اهمیت میکنند و در کنار توجیهاتی مثل طرح صیانت هر گامی در مسیر فناوری‌های نوآورانه محکوم به شکست می‌شود.
متاورس، تبی تند یا ضرورتی جدی
زمانی که برادران رایت از ایده هواپیما حرف می‌زدند، یا حتی وقتی اولین سفینه فضایی فراتر از زمین رفت و حتی خیلی نزدیک‌تر زمانی که ایده برقراری ارتباط تصویری در نقاط مختلف بیان شد، تصور بشر رویارویی با داستانی فراواقعی و ورورد به دنایی فانتزی بود.
حال همه این موضوعات تبدیل به بخشی از روزمرگی عادی زندگی در دنیای امروز شده است. این در حالی است که همچنان برخی افراد با در مواجهه با دنیای متاورس آن را داستانی علمی-تخیلی و دور از واقعیت می‌دانند.
با این رویکرد و نگاه فانتزی به دنیای متاورس چقدر امکان آن وجود دارد که این ایده یک تب و هیجان زودگذر باشد یا از طرفی، کمی بعدتر تبدیل به بخشی از روزمرگی زندگی‌مان شود؟ نحوه رشد فناوری در تلویزیون یکی از مثال‌های ملموسی است که کارشناسان برای درک بهتر دنیای متاورس بیان میکنند.
به گفته بنیان‌گذار فرست ادز هرچه نسل‌های تکنولوژی پیش می‌روند، سرعت توسعه آن نسبت به گذشته چندبرابر افزایش پیدا می‌کند. از همین رو است که سرعت توسعه دنیای متاورس، خیلی بیشتر از فناوری‌هایی مثل تلویزیون و گوش‌های همراه خواهد بود.
بیکیان در ادامه توضیحات خود به کمبود تراشه‌ها به عنوان یکی از مشکلاتی که در حال حاضر برای توسعه دنیای متاورس وجود دارد، اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر تولید کنندگان تراشه به دلیل افزایش استفاده از تراشه‌ها در صنایع مختلف مثل هوشمندسازی ماشین‌ها با حجم بالای تقاضا مواجه شده‌اند. این موضوع یکی از موارد زیرساختی مهم در حوزه متاورس است که ممکن است فرایند توسعه دنیای متاورس را با چالش مواجه کند.»
سرپرست متاورس اکسکوینو با ورود به بررسی ضرورت ورود به دنیای متاورس به چرخه گاردنر اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر سرخوردگی در مواجهه با حوزه متاورس طبیعی است. اما تا چند سال آینده به طور قطع به این سطح خواهیم رسید.»
به باور او تا چند سال آینده متاورس تبدیل به جریانی عام خواهد شد.
متاورس و ضرورت انکار ناپذیر آن
آیا متاورس هم به زودی به مانند دیگر حوزه‌های تکنولوژی تبدیل به یک نیاز ضروری و معمول خواهد شد؟ آیا این موضوع صرفا یک ارزش افزوده است یا در نهایت مثل شبکه های اجتماعی عمومیت پیدا خواهد کرد؟ / چشم انداز دنیای متاورس را چطور ترسیم می‌کنید؟
بیکیان با تاکید بر اینکه ورود به دنیای متاورس و بهره‌وری از امکانات آن به طور قطع به زودی تبدیل به یک ضرورت خواهد شد، گفت: «نمونه قابل مشاهده استفاده از دنیای متاورس برای عبور از چالش‌های معمول، ورود فیسبوک به این حوزه و برگزاری جلسات کاری این شرکت که حال دیگر با نام متا ادامه فعالیت می‌دهد است.»
به باور او در حال حاضر در ایران هم می‌توان از ارزش افزوده متاورس برای حل کردن بسیاری از محدودیت‌های زمان و مکان استفاده کرد.
او اما در نهایت به آزمایش نشدن این حوزه در جریان روانشناسی اشاره کرد و گفت: «این امکان وجود دارد که زندگی واقعی انسان‌ها در پی عمومیت پیدا کردن دنیای متاورس و کاهش ارتباطات فیزیکی و واقعی با چالش‌هایی روبرو شود. این موضوع اما مانع توسعه آن نمی‌شود و همان‌طور که شاهد توسعه شبکه‌های اجتماعی و عادی شدن استفاده از آن بودیم، در این باره هم چنین تجربه‌ای را در پیش داریم.»
سرپرست بخش متاورس اکسکوینو درباره چشم‌اندازی که برای ایران در دنیای متاورس قابل رصد است، گفت: «از آنجایی که ورود به این حوزه در زمان مناسب‌تری شکل گرفته و در حال توسعه و تحقیق پیرامون متاورس هستیم این بار در جریان توسعه تکنولوژی تازه متولد شده موقعیت بهتری را تجربه خواهیم کرد.»
به باور او شرایط در حال حاضر به شکلی است که در صورت ادامه مطالعه و بررسی مناسب ایران در حوزه متاورس پیشرفت قابل توجهی خواهد داشت و به دنبال آن در منطقه و حتی دنیا امکان حضور موثر خواهد داشت.
بی‌توجه سیاست‌گذاران به توسعه زیرساخت
زیرساخت و فضایی مناسب برای توسعه هر موضوعی ضرورت دارد. مهدی یکتا با توصیف تصویری از آینده دنیای متاورس در ایران بر نبود این زیرساخت‌ها و همچنین نبود سند حکمرانی این حوزه اشاره کرد.
او با تاکید بر اینکه پایه اساسی توسعه متاورس زیرساخت‌هایی است که هنوز به آن دست پیدا نکرده‌ایم، گفت: «در حال حاضر ما شاهد یک خط مشی غیر شفاف هستیم. توسعه متاورس مستلزم توسعه شبکه 5G و زیرساخت پهن باند است که ما به دلیل مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها امکان دسترسی به آن را نداریم.»
به نظر می‌رسد گام برداشتن به سمت دنیای متاورسی فقط در ادبیات سیاست‌گذاران به شکل لوکس قابل مشاهده است، اما در روند اجرایی و عملیاتی با آنچه نیاز و ضرورتی برای توسعه چنین دنیایی است فاصله داریم.
حالا از یک سو کسب‌وکارها علاقه‌مند به اضافه کردن یک ویژگی جدید همسو با دنیای جدید هستند و از طرف دیگر زیرساخت‌های توسعه صنعت فناوری کشور همچنان یک پایشان در طرح صیانت است و پای دیگر در مشکلات حاصل از چالش‌های اقتصادی و تحریم‌ها. حالا باید دید تا چند سال آینده متاورس هم به روزمره زندگی‌مان اضافه خواهد شد، یا پشت سد عدم توسعه یافتگی جا می‌ماند.
