چالش ۵ میلیون کاربر دارای معلولیت با محصولات دیجیتال؛ رؤیای دسترسی‌پذیری برای همه
چالش ۵ میلیون کاربر دارای معلولیت با محصولات دیجیتال؛ رؤیای دسترسی‌پذیری برای همه
حرکت به سمت دسترسی‌پذیری دیجیتال در شرایطی آغاز شده است که ۵ میلیون کاربر دارای معلولیت نیازمند کاربری آسان‌تر اپلیکیشن‌ها و وبسایتها هستند. دسترسی‌پذیری دیجیتال یعنی فراهم کردن امکان دسترسی بهتر به محتوای وبسایتها و اپلیکیشن‌ها برای دسته‌ای از کاربران که با برخی معلولیت‌ها مواجه هستند.
موضوع آنقدر مهم است که در تقویم روزی به این عنوان اختصاص داده شده: «روز جهانی آگاهی از دسترسی‌پذیری (GAAD)». در رویدادی که دیوار به همین مناسبت برگزار کرد، فعالان اکوسیستم استارتاپی و ذی‌نفعان و کنشگران حقوق افراد دارای معلولیت را گرد هم آورد تا از ضرورت دسترسی‌پذیری و دشواری‌های این مسیر بگویند.
دسترسی‌پذیری دیجیتال یعنی فراهم کردن امکان دسترسی بهتر به محتوای وبسایتها و اپلیکیشن‌ها برای کاربران دارای معلولیت
دیوار، اسنپ، تپسی، فیدیبو و پازلی به این مسیر قدم گذاشته‌اند؛ این نخستین گام‌ها به سمت دسترسی‌پذیری دیجیتال برای همه است. در گفت‌وگوهای رویداد روز جهانی آگاهی از دسترسی‌پذیری، گفته شد که دسترسی‌پذیری حلقه‌ی مفقوده‌ی توسعه و طراحی پلتفرم‌های دیجیتال است و همچنان نیازمند پیگیری و فعالیت است.
قدم برداشتن استارتاپ‌ها در راه برابری
«در ایران ۴.۸ میلیون فرد دارای معلولیت داریم. اگر فیچر محصولی‌ای زدیم که برای این افراد دسترسی‌پذیر نیست، مثل این است که محصول ما برای جمعیتی به‌اندازه‌ی مردم استان فارس غیرقابل استفاده باشد و همه‌ی آن‌ها را نادیده بگیریم. یا مثل اینکه همه این افراد لینک دارند اما دسترسی ندارند و مدام با فیلترینگ مواجه می‌شوند.» سپیده داودی، مدیر محصول دسترسی‌پذیری دیوار سخنان خود را با این آمار آغاز کرد.
بی‌توجهی به دسترسی‌پذیری مثل این است که محصول ما برای جمعیتی به اندازه‌ی مردم استان فارس غیرقابل استفاده باشد
او گفت که به همین دلیل دیوار با وجود چند ده میلیون کاربر دارد، تصمیم گرفت به محصولی دور از هر نوع دیگری‌سازی و محرومیتی تبدیل شود؛ برای همه، نه فقط اکثریت مردم. بنابراین اکنون کاربر نابینا می‌تواند با استفاده از ابزار talkback گوشی اندروید، محتوای همه‌ی صفحه‌ها و بخش‌های اپلیکیشن دیوار را بخواند و به‌راحتی با آن کار کند. کاربر ناشنوا می‌تواند با ثبت آگهی‌هایش، فقط از چت استفاده کند و نیازی به جواب دادن به تماس ندارد. رنگ‌ها و آیکون‌ها در اپ و وبسایت دیوار استاندارد و مناسب کاربر کم‌بینا است. رسیدن به این نتیجه اما آسان نبود.
در سال ۹۸ و سال‌های بعد، اقدام‌هایی برای دسترسی‌پذیری دیوار داشتیم اما این توسعه ادامه نداشت و در به‌روزرسانی‌های بعدی، استاندارد‌های دسترسی‌پذیری به‌طور کامل حفظ نشد. مسئله‌ی ما این بود که سایت و اپلیکیشن دیوار را برای همه‌ی گروه‌های دارای معلولیت دسترسی‌پذیر کنیم و از طرف دیگر مطمئن شویم که این دسترسی‌پذیری با توسعه‌های آینده و در گذر زمان از بین نمی‌رود؛ بنابراین در راستای پایداری برای آن زیرساخت ایجاد کردیم.
– سپیده داودی، مدیر محصول دسترسی‌پذیری دیوار
به گفته‌ی داودی، دسترسی‌پذیری دیوار به‌صورت دستی و Manual، با استفاده از ابزارهای تست اتومات و علاوه‌بر این با آزمایش کاربردپذیری با کاربرهای واقعی دارای معلولیت‌های مختلف آزمایش شد و به تغییراتی مثل ساده‌سازی و خلاصه‌سازی محتواهای پیچیده و ایجاد تنوع در فونت، آیکون‌ها و رنگ‌ها و کنتراست انجامید. او حرف‌هایش را با این جمله پایان برد: «شاید مسیر دسترسی‌پذیری طولانی و گاهی سخت باشد اما قدم برداشتن در مسیر گوناگونی، برابری و فراگیری، ارزشش را دارد.»
حسام آرمندهی، هم‌بنیان‌گذار دیوار و کافه‌بازار هم درباره‌ی روند توسعه‌ی دسترسی‌پذیری گفت:
اوایل دهه ۹۰ که تعدادمان داشت از ۱۰۰ نفر گذر می‌کرد تصمیم گرفتیم ارزش‌های شرکت را مکتوب کنیم و در صحبت‌ها و جست‌وجوها به این رسیدیم که بهترین مسیر برای تبیین ارزش‌ها این است که ببینیم تفاوت ما چیست و ارزش‌هایمان را مکتوب کردیم. شاید مهم‌ترین ارزشی که از آن نام بردیم استقبال از تنوع و گوناگونی در مجموعه ما بود؛ افرادی با تفاوت‌های فیزیکی، جنسی و مذهبی. ما موضوع دسترسی‌پذیری را مسئله‌ای از جنس حق و حقوق شهروندی می‌بینیم.
– حسام آرمندهی، هم‌بنیان‌گذار دیوار و کافه‌بازار
دسترسی‌پذیری محصول، مسئولیت اجتماعی است
حسین شرفی، طراح محصول و مشاور مؤسسه Kamsol Elite از «آمارهایی از دسترسی‌پذیری در جهان و راهکار توسعه آن در سازمان‌ها» صحبت کرد و با اشاره به اینکه طبق آمارهای جهانی ۱۳ میلیون کاربر ایرانی در کار با محصولات دیجیتال به‌طور دائم با مشکل مواجه می‌شوند ،گفت: «باید در نظر گرفت که ۷۰ درصد جامعه حداقل یک بار در زندگی به‌طور موقت دچار معلولیت می‌شوند و ۱۰۰ درصد انسان‌ها محدودیت‌های محیطی را تجربه می‌کنند.»
محصول دیجیتال چرا باید دسترسی‌پذیر باشد؟ او در ارائه‌ی خود این سؤال را با سه گزینه پاسخ داد:
- مسئولیت اجتماعی و هویت برند
- درآمدزایی با توسعه‌ی جامعه‌ی کاربران
- پیروی از قوانین حمایت از معلولان
شرفی که در سه سال گذشته برای ترجمه راهنمای دسترسی‌پذیری به فارسی و آشنایی طراحان و مهندسان نرم‌افزار با این مبحث تلاش کرده است، ادامه داد: «برای در نظر گرفتن نیازمندی‌ها و محدودیت‌های افراد در طراحی محصول دیجیتال ابتدا باید این محدودیت‌ها را بشناسیم و در نهایت محصولمان را به دست افراد دارای معلولیت آزمایش کنیم. با مکتوب کردن این نیازمندی‌ها می‌توانیم به‌طور تفکیک‌شده و دقیق روی نیازمندی‌های افراد دارای معلولیت تمرکز کنیم و چالش‌های آن‌ها را بشناسیم. »
این فعال حوزه‌ی دسترسی‌پذیری برای توضیح مثال زد که اگر در محصول فایل‌های صوتی و ویدیویی به‌طور مکرر استفاده می‌شود، لازم است که نیازمندی‌های فرد کم‌شنوا و ناشنوا در نظر گرفته شود و در نهایت ابزارهای کمکی ایجادشده تجربه‌ی کاربری افراد با خصوصیات مختلف را بهبود می‌بخشد.
دسترسی‌پذیری در همه دنیا بالا و پایین دارد
رویداد روز جهانی آگاهی از دسترسی‌پذیری با پنلی تخصصی ادامه پیدا کرد که موضوع آن انتقال تجربه‌های شرکت‌ها در این زمینه بود؛ با حضور کافه‌بازار، تپسی، دیوار، فیدیبو و پازلی. در این بخش شایان مهردوست از اعضای دیوار و گرداننده‌ی پنل درباره‌ی وضعیت دسترسی‌پذیری در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر پرسید.
دسترسی‌پذیری در دنیا حتی با وجود قانون و نظم بالا و پایین دارد
امید هاشمی، کارشناس دسترسی‌پذیری دیوار که خود را مدافع دسترسی‌پذیری معرفی کرد در پاسخ گفت: «ما مدام از قوانین مربوط به حقوق افراد دارای معلولیت و اسناد بالادستی در این مورد در کشورهای دیگر می‌گوییم اما واقعیت این است که با وجود قانون و نظیم، دسترسی‌پذیری در دنیا وضعیتی سینوسی را طی می‌کند و بالا و پایین دارد.»
او به داده‌های وبسایت WebAIM استناد کرد که در رصدهای خود از یک میلیون وبسایت، عمده خطاهای دسترسی‌پذیری را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است: «اصلی‌ترین و پرتکرارترین مشکل کنتراست و اندازه‌ی فونت و مباحثی از این دست است و در درجه‌ی دوم مسئله alt text (متن جایگزین) برای عکس‌ها است؛ در واقع فقط یک‌سوم عکس‌ها متن جایگزین دارد و مابقی یا ندارند و یا متن‌ها بی‌معنی و غیرقابل استفاده است. مشکل بعدی فرم است؛ فرم‌‌لیبل‌های درستی برای محتوا انتخاب نشده و همین‌طور بحث هدینگ‌بندی و…»
کشورهای دیگر با حمایت قانون تلاش می‌کنند و اینجا خودمان باید دست به کار شویم
به گفته این کنشگر حوزه‌ی دسترسی‌پذیری فضای مجازی، طبق این بررسی‌ها در سال ۲۰۱۹ به‌طور میانگین ۶۰ ارور برای هر صفحه ثبت شده بود و از آن زمان تا امروز خطاها گاهی بیشتر و گاهی کمتر شده؛ آمار سال ۲۰۲۴ هم حاکی از افزایش ۱۳ درصدی خطاها نسبت به سال قبل است: «به همین دلیل است که همیشه باید برای دسترسی‌پذیری تلاش کرد، کشورهای دیگر با حمایت قانون تلاش می‌کنند و اینجا خودمان باید دست به کار شویم.»
فرهنگ دسترسی‌پذیری؛ آینده روشن است
در این پنل علی نصرآبادی، مدیر محصول کافه‌بازار هم درباره تجربه این مجموعه را تعریف کرد: «فرایند دسترسی‌پذیری بازار به‌دنبال طرح ایده‌ی بررسی دوباره‌ی بازار شروع شد. پارسال در جریان برگزاری رویداد هکتون بازار قرار شد اپلیکیشن و سایت را از نظر دسترسی‌پذیری بررسی کنیم و مشکلات موجود را برطرف کنیم. در آن رویداد طی سه روز این بررسی را انجام دادیم و درباره‌اش اطلاع‌رسانی کردیم.»
عطیه سروی، مدیر محصول فیدیبو هم گفت مشکلات موجود در دسترسی‌پذیری را از طریق کانال‌های ارتباطی مختلف پیگیری می‌کند: «دائماً اینستاگرام و توییتر رصد می‌شود، ارتباط با افراد دارای معلولیت و دعوت از آن‌ها برای آزمایش اپلیکیشن و گرفتن فیدبک هم راهکار مهم دیگر است. در نهایت مشکلات مشخص می‌شود و به دنبال حل آن می‌رویم.»
محمدحسین محسنی، هم‌بنیان‌گذار اپلیکیشن‌ساز پازلی هم درباره‌ی این روند گفت: «سال ۹۴ که کارمان را شروع کردیم متوجه شدیم که پازلی می‌تواند به‌عنوان یک اپلیکیشن‌ساز برای افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی یک منبع درآمد باشد تا با وجود محدودیت حرکتی به محیط و فضای کار وارد شوند. از طرف دیگر لازم بود که رسالت پازلی را در دسترسی‌پذیری دنبال کنیم. این بود که از همان زمان قابلیت‌های لازم برای کم‌بینایان و نابینایان را به اپلیکیشن اضافه کردیم.» به گفته‌ی او از آنجا که این دغدغه برای پازلی وجود داشت، آموزش و ارتباط مداوم و دنباله‌دار بودن روند باعث شد فرهنگ دسترسی‌پذیری این در مجموعه نهادینه شود.
در این پنل پیشنهاد شد که افراد دارای معلولیت در سازمان‌ها برای همین منظور به‌کار گرفته شوند، شناخت نیازها آسان‌تر شود و در نهایت دسترسی‌پذیری به‌عنوان فرهنگ یک شرکت دیده شود.
به گفته‌ی محمد اسکندری، مدیر گروه محصول تجربه سفر تپسی، این پلتفرم از سال ۹۸ مسیر خود به سمت دسترسی‌پذیری را آغاز کرده و سعی کرده است با اضافه کردن ابزارهای مختلف، استفاده از اپلیکیشن را برای کسانی که به هر نحوی با معلولیت مواجه شده‌اند، آسان‌تر کند: «ماجرا از توییت وحید رجبلو (بنیان‌گذار توانیتو) درباره‌ی محدودیت استفاده از تاکسی اینترنتی شروع شد. این توییت موجی در تپسی به‌راه انداخت و بعد از آن بود که گزینه‌ای برای اعلام شرایط مسافر و راننده‌ی دارای معلولیت به اپلیکیشن اضافه شد.»
او در نوبت صحبت خود، مهم‌ترین چالش در ایجاد شرایط دسترسی‌پذیری را قانع کردن هیئت‌مدیره و بدنه‌ی اجرایی یک مجموعه دانست و با اشاره به اینکه اسنپ هم به‌تازگی گام‌های خوبی در این راستا برداشته است، گفت: «آینده‌ی این مسیر را روشن می‌بینم.»
منبع : زومیت
مجله خبری lastech
