مصریان باستان از مواد توهم‌زا برای ارتباط با خدایان بهره می‌بردند
مصریان باستان از مواد توهم‌زا برای ارتباط با خدایان بهره می‌بردند
سال گذشته، پژوهشگران فرضیه‌ای را مطح کردند که نشان می‌داد مصریان باستان احتمالاً در آیین‌های مذهبی خود از توهم‌زاها استفاده می‌کردند. این فرضیه براساس شناسایی چند نشانگر شیمیایی کلیدی از یک جام آیینی مطرح شد. اکنون، تیم پژوهشی تحلیل‌ها را گسترش داده و اجزای شیمیایی نمونه‌ها را به‌طور کامل شناسایی کرده است. یافته‌های اخیر از تحلیل دقیق ترکیبات شیمیایی جام آیینی به دست آمده و نتایج اولیه را تأیید می‌کند.
استفاده از مواد توهم‌زا در آیین‌های مذهبی تاریخچه‌ای طولانی دارد و به فرهنگ‌های متعدد در نقاط مختلف جهان بازمی‌گردد. از مصر و یونان باستان گرفته تا تمدن‌های مایا، اینکا و آزتک، مواد توهم‌زا نقش مهمی در مراسم‌های مذهبی و آیین‌های شمنی ایفا کرده‌اند. حتی امروزه، جوامعی مانند اورارینا در آمازون پرو از دمنوش آیینی روان‌گردان آیاهواسکا به عنوان معجونی شفابخش برای دستیابی به حالاتی از روشن‌گری استفاده می‌کنند. این سنت حتی در میان غربی‌ها نیز که به دنبال تجربه‌های معنوی هستند، رواج یافته است.
راز جام‌های آیینی اسرارآمیز بس
سال گذشته، دیوید تاناسی از دانشگاه فلوریدای جنوبی، نتایج اولیه‌ی پژوهش خود را درباره‌ی یک جام آیینی مصری، منتشر کرد. این جام با نقشی از سر «بِس»، یکی از ایزدهای محبوب مصر باستان، تزئین شده بود و قدمت آن به قرن دوم پیش از میلاد و دوران بطلمیوسی بازمی‌گشت. بس به عنوان خدای حافظ خانه، ازدواج، تولد، مادران و کودکان شناخته می‌شد و تصاویر او معمولاً در خانه‌ها حضور داشت.
علاوه‌بر‌این، تالارهایی مقدس برای بس و همسرش «بِسِت» در سقاره، محوطه‌ای در نزدیکی قاهره، ساخته شده بود که احتمالاً برای برگزاری آیین‌های باروری یا شفابخشی به کار می‌رفت؛ اگرچه کاربرد دقیق آن‌ها نامعلوم است. جام مطالعه‌شده به مجموعه‌ی موزه‌ی هنر تمپا در فلوریدا تعلق دارد.
دو گیاه اسپند و نیلوفر آبی مقدس با خاصیت توهم‌زایی در جام بس شناسایی شدند
باستان‌شناسان مدت‌هاست که درباره‌ی هدف جام‌ها و محتوای آن‌ها، فرضیاتی را مطرح می‌کنند. برخی معتقد بودند که این جام‌ها برای نگهداری آب مقدس، شیر، شراب، آبجو، سرمه، عطر یا معجون‌های دارویی استفاده می‌شدند، اما تعداد کمی از جام‌ها برای یافتن ترکیبات آلی آزمایش مورد آزمایش قرار گرفتند. در سال ۲۰۰۴، برای یافتن بقایای پروتئین‌های حیوانی، مطالعه‌ای روی ۲۳ ظرف زینتی سفالی بس انجام شد؛ اما تجزیه‌ی پروتئین و دیگر چالش‌ها باعث شد فقط چهار نتیجه‌ی مثبت حاصل شود.
در سال ۲۰۲۳، تاناسی با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته‌ای مانند تحلیل پروتئومیکس و طیف‌سنجی فروسرخ، بقایای جام بس را بررسی کرد. نتایج تحلیل شگفت‌انگیز بود: او گیاه پگانوم هارمالا یا همان اسپند (Peganum harmala) را شناسایی کرد که دانه‌های آن خاصیت توهم‌زایی دارند. دانه‌ی اسپند به دلیل تولید آلکالوئیدهای هارمین و هارمالین، بینشی رویامانند ایجاد می‌کند.
همچنین، آثاری از نیلوفر آبی مقدس یا نیمفیا کارولیا (Nymphaea cerulea)، گیاهی آبی رنگ و حاوی یک آلکالوئید روان‌گردان که خاصیت آرام‌بخشی دارد، در نمونه‌ها یافت شد. این نیلوفر احتمالاً یکی از چندین گیاه افسانه‌ای است که محققان معتقدند در ادیسه‌ی هومر توصیف شده است. هر دو گیاه اسپند و نیلوفر آبی مقدس در بین مصریان باستان بسیار شناخته‌شده و محبوب بودند.
علاوه‌بر‌این، ترکیباتی از یک معجون الکلی تخمیرشده نیز کشف شد که شامل گندم، دانه‌ی کنجد، میوه (احتمالاً انگور)، عسل و حتی مایعات بدن انسان بود: شیر مادر، مخاط دهان یا خون. اثرات پوست انسان نیز به عنوان آلودگی احتمالی، نادیده گرفته شد.
