مردم پیش از اختراع خمیردندان چگونه دندان‌هایشان را تمیز می‌کردند؟

بهداشت دهان‌ و دندان درطول چند هزار سال گذشته، راهی طولانی پیموده است. درحال‌حاضر بیشتر ما طبق عادت دندان‌های خود را دوبار در روز مسواک می‌زنیم؛ درحالی که انسان‌های باستانی برای مراقبت از مرواریدهای سفیدرنگ خود کار بسیار سختی در پیش داشتند.

متاسفانه به‌نظر می‌رسد که بسیاری از روش‌های دندان‌پزشکی قدیمی برای اجداد دور ما بی‌اثر بوده و این موضوع به نرخ بالای پوسیدگی دندان و بیماری لثه درمیان آن‌ها منجر می‌شده است؛ اگرچه شواهد نشان می‌دهد که اجداد ما حداقل سعی کرده‌اند دندان‌های خود را در شرایط مناسبی نگه دارند.

نخستین نشانه‌ی مراقبت از دندان را می‌توان در مجموعه‌ای از دندان‌های آسیاب ۱۳۰ هزارساله‌ی متعلق به نئاندرتال‌ها که در غاری در کروواسی کشف شده‌اند، مشاهده کرد. این دندان‌ها نشانه‌هایی از خراشیده‌شدن مکرر توسط نوعی خلال‌دندان را در خود دارند.

متاسفانه هیچ خلال‌دندانی در کنار بقایای ماقبل تاریخ کشف نشده است؛ اما محققان براساس نشانه‌ها گمان می‌کنند که نئاندرتال‌ها احتمالا از تکه‌های استخوان یا علف سفت برای خارج‌کردن غذا از میان دندان‌های خود استفاده می‌کردند.

نخستین بیمار دندان‌پزشکی شناخته‌شده به حدود ۱۴ هزار سال پیش برمی‌گردد. به‌نظر می‌رسد که این فرد نگون‌بخت که بقایایش در پناهگاهی صخره‌ای در ایتالیا کشف شده، از پوسیدگی دندان رنج می‌برده است؛ به‌طوری‌که قسمت پوسیده‌ی حداقل یک دندان به‌طور عمدی و با استفاده از نوعی ابزار سنگی تیز تراشیده شده است. اگر زمانی در گذشته تبلیغی برای مسواک‌زدن وجود داشت، قطعا همین انسان باستانی بود.

ایرانیان بعدها پوسته‌ی حلزون و صدف سوخته را به‌همراه گیاهان معطر و عسل به ترکیب ساخته‌شده توسط مصریان اضافه کردند. این اتفاق پیش از ابتکار رومیان برای اضافه‌کردن زغال چوب و پوست درختان به ترکیب مصریان به‌منظور کاهش بوی بد دهان انجام شد.

قدیمی‌ترین مسواک‌های بدوی در مقبره‌های مصر باستان و بابل کشف شده‌اند و قدمتشان به حدود ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. این ابزارها، برخلاف مسواک‌های مدرن در اصل شاخه‌هایی بودند که پس از جویده‌شدن به‌ شکل الیاف پرزمانند درمی‌آمدند و برای تمیزکردن دندان‌ها استفاده می‌شدند.

با وجود اینکه مسواک‌های سنتی ساده به‌نظر می‌رسند، شایان ذکر است که این چوب‌های جویدنی از درختان خاصی مانند چریش و درخت مسواک (سالوادورا پریسکا) به‌دست می‌آمدند. این دو درخت دارای خواص ضدمیکروبی هستند و تحقیقات نشان داده‌اند که گسترش باکتری‌های خاص مرتبط با پوسیدگی دندان و بیماری لثه را کاهش می‌دهند. درواقع شاخه‌های این دو درخت تاکنون به‌عنوان نوعی ابزار مراقبت از دندان در بسیاری از کشورهای آسیایی و خاورمیانه مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

طرفداران مسواک بهتر است بدانند که نخستین مسواک معمولی شناخته‌شده در چین دوران سلسله‌ی تانگ و بین قرون ۷ تا ۱۰ پس از میلاد اختراع شد. مسواک‌های باستانی از موی گراز تهیه می‌شدند و دسته‌های آن‌ها نیز از جنس بامبو یا استخوان بود.

بعید به‌نظر می‌رسد که مسواک‌های باستانی به‌ اندازه‌ی نمونه‌های امروزی موثر بوده یا حتی به‌طور گسترده استفاده شده باشند؛ احتمالا به این دلیل که تعداد کمی از مردم دوست داشتند دندان‌های خود را با موی گراز تمیز کنند.