به درمان سرطان به کمک آزمایش دی‌ان‌ای امیدوار باشیم؟

از سال ۲۰۲۳، سرطان دومین عامل مرگ‌و‌میر در ایالات متحده و هم در سراسر جهان بوده است. به گفته پژوهشگران، به رغم پیشرفت‌های خیره‌کننده در درمان‌های رایج سرطان، بسیاری از بیماران هنوز با نتایجی نامشخص مواجه می‌شوند که این درمان‌ها را ناکارآمد می‌‌کند.

در حال حاضر اکثر سرطان‌ها بسته به مرحله‌ای که بیماری پیش رفته است، محل رشد سلول‌های سرطانی و سابقه پزشکی بیمار، با ترکیبی از پرتودرمانی، جراحی و دارو درمان می‌شوند اما اگر این درمان‌های رایج شکست بخورند و جواب ندهند، بیماران و پزشکان به فاز پرپیچ‌وخم آزمون و خطا وارد می‌شوند که در اثر آن، به دلیل اطلاعات محدود در مورد سرطان بیمار، نمی‌توان به‌راحتی روش درمانی مشخصی را پیش گرفت.

اینک برخی محققان سرطان تلاش می‌کنند برای هر بیمار مبتلا به سرطان یک نقشه راه شخصی‌سازی‌شده از موثرترین داروها بسازند. آن‌ها این کار را قبل از درمان، با آزمایش داروهای مختلف روی سلول‌های سرطانی خود بیمار انجام می‌دهند و درمان‌هایی را طراحی می‌کنند که به احتمال زیاد، تومورها را به ‌طور انتخابی از بین می‌برند و در عین حال آثار سمی شیمی‌درمانی را به حداقل می‌رسانند.

دانشمندان اخیرا نخستین کارآزمایی بالینی را که ترکیبی از آزمایش حساسیت دارویی و آزمایش دی‌ان‌ای است انجام داده‌اند تا به کمک آن، برای کودکان مبتلا به سرطان درمان‌های موثر پیدا شود.

به گفته آن‌ها این رویکرد که به رویکرد «پزشکی دقیق عملکردی» (FPM) مشهور است، می‌تواند به تطبیق بیماران با گزینه‌های درمانی بیشتر موردتایید اداره مواد غذایی و دارویی ایالات متحده آمریکا (اف‌دی‌ای) و بهبود نتایج کمک کند.

پزشکی دقیق عملکردی چیست؟
دانشمندان می‌گویند حتی اگر دو نفر مبتلا به سرطان یکسان داروی مشابهی دریافت کنند، ممکن است نتایج کاملا متفاوتی به دست بیاید. از آنجا که تومور هر بیمار منحصربه‌فرد است، دانستن اینکه کدام درمان بهتر عمل می‌کند، ممکن است یک بحث چالش‌برانگیز باشد.

برای حل این مشکل، پزشکان جهش‌های دی‌ان‌ای در تومور، خون یا بزاق بیمار را تجزیه و تحلیل می‌کنند تا داروهای سرطان را با بیماران تطبیق دهند. این خلاصه روشی است که روش پزشکی دقیق عملکردی یا اصطلاحا اف‌پی‌ام نامیده می شود. با این حال، رابطه بین دی‌ان‌ای سرطان و تاثیر داروها علیه آن‌ها بسیار پیچیده است. تطبیق داروها با بیماران بر اساس یک جهش واحد، سازوکارهای ژنتیکی و غیرژنتیکی دیگری را که بر نحوه پاسخ سلول‌ها به داروها تاثیر می‌گذارند، نادیده می‌گیرد.

پزشکی دقیق عملکردی رویکرد متفاوتی برای شخصی‌سازی درمان‌ها دارد. دانشمندان در ابتدا نمونه‌ای از سلول‌های سرطانی یک بیمار را بر می‌دارند، آن‌ها را در آزمایشگاه رشد می‌دهند و سپس در معرض بیش از ۱۰۰ داروی تاییدشده سازمان غذا و دارو قرار می‌دهند. آن‌ها در این فرایند که آزمایش حساسیت دارویی نامیده می‌شود، به دنبال داروهایی می گردند که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند.

نتایج کارآزمایی بالینی جدید
ارائه دارو بر اساس روش دقیق عملکردی به بیماران مبتلا به سرطان در عمل بسیار دشوار است، زیرا وضعیت این بیماران ممکن است به‌سرعت رو به وخامت بگذارد و پزشکان ممکن است در به کارگیری آزمایش روش‌های جدید مردد باشند. اما به گفته پژوهشگران، این وضعیت در حال تغییر است. اخیرا دو تیم تحقیقاتی در اروپا نشان دادند که روش پزشکی دقیق عملکردی می‌تواند برای حدود ۵۵ درصد از بیماران بزرگسال مبتلا به سرطان‌هایی که به درمان‌های رایج پاسخ نمی‌دهند، درمان‌های موثر ارائه دهند.

دایانا ازم، نویسنده یادداشت لایوساینس که خود پژوهشگر ارشد سرطان‌شناسی است، می‌گوید کارآزمایی بالینی اخیر تیم او روی بیماران مبتلا به سرطان در دوران کودکی متمرکز بود که سرطان آن‌ها بازگشته یا به درمان پاسخ نداده بود. او می‌گوید که رویکرد پزشکی دقیق عملکردی را برای ۲۵ بیمار مبتلا به انواع مختلف سرطان اعمال کرده‌اند.

ازم می‌افزاید: «کارآزمایی ما نشان داد که می‌توانیم گزینه‌های درمانی را برای تقریبا همه بیماران در کمتر از دو هفته ارائه دهیم.»

به گفته او، آن‌ها توانستند نتایج را طی ۱۰ روز پس از دریافت نمونه به دست آورند، در حالی که پردازش نتایج آزمایش رایج ژنومی که بر شناسایی جهش‌های سرطانی خاص متمرکز است، تقریبا ۳۰ روز طول می‌کشد.

دایانا ازم می‌گوید که بر اساس بررسی انجام‌شده، ۸۳ درصد بیماران مبتلا به سرطان که درمان‌هایی را با پیگیری رویکرد تیم او را دریافت کردند، نتایجی از جمله بهبود پاسخ به درمان نشان داده‌اند.

گسترش نتایج آزمایشی به دنیای عملی
روش «پزشکی دقیق عملکردی» برای درک اینکه چگونه داروهای سرطان را می‌توان بهتر با بیماران تطبیق داد، راه‌های جدیدی باز می‌کند.

اگرچه امروزه پزشکان می‌توانند دی‌ان‌ای هر بیمار را بخوانند، تفسیر نتایج برای درک اینکه بیمار به درمان سرطان چگونه پاسخ می‌دهد، بسیار دشوار است. ترکیب آزمایش حساسیت دارویی با تجزیه و تحلیل‌ دی‌ان‌ای، یعنی روش پزشکی دقیق عملکردی، می‌تواند به شخصی‌سازی درمان سرطان برای هر بیمار کمک کند.

دایانا ازم، نویسنده یادداشت لایوساینس، می‌گوید که او به کمک همکارانش، هوش مصنوعی را به برنامه پزشکی دقیق عملکردی‌شان افزوده‌اند. به گفته او هوش مصنوعی دانشمندان را قادر می‌کند داده‌های هر بیمار را تجزیه و تحلیل کنند و آن‌ها را با درمان‌ها و ترکیب‌های دارویی مناسب‌تر مطابقت دهند. هوش مصنوعی همچنین به محققان امکان می‌دهد روابط پیچیده بین جهش‌های دی‌ان‌ای در تومورها و این را که درمان‌های مختلف چگونه روی آن‌ها تاثیر می‌گذارند، درک کنند.

این تیم تحقیقاتی برای گسترش نتایج مطالعات پیشینش روی روش پزشکی دقیق عملکردی، دو کارآزمایی بالینی را آغاز کرده‌اند. آن‌ها قرار است گروه بزرگ‌تری را از بزرگسالان و کودکان مبتلا به سرطان‌هایی که برگشته‌اند یا به درمان مقاوم‌اند، جذب کنند.

ازم می‌گوید: «هرچه داده‌های بیشتری داشته باشیم، درک نحوه درمان سرطان برای دسترسی به درمان‌های شخصی آن و در نهایت کمک به بیماران بیشتر آسان‌تر می‌شود.»