با شهر زخیکو آشنا شوید؛ سکونتگاهی باستانی که با خشک‌سالی در عراق از آب سر درآورد
پادشاهی میتانی که هیتی‌ها به آن هوری و آشوری‌ها به آن هانیگلبات یا هانی‌رباط و مصری‌ها هم به آن ماریاننو می‌گفتند، کشور قدرتمندی درحدود سده‌ی شانزدهم ق‌م بود. این پادشاهی پرقدرت زمانی قلمرو وسیعی از کشورهای عراق و سوریه و ترکیه‌ی کنونی را دربر می‌گرفت. به‌گزارش SciTechDaily، همواره اعتقاد بر این بوده که میتانی یکی از قدرت‌های بلامنازع منطقه محسوب می‌شده است؛ اما در‌مقایسه‌با سایر پادشاهی‌های آن زمان اطلاعات کمی درباره‌ی میتانی‌ها در دست است. دلیل اصلی این فقدان اطلاعات کشف‌نشدن هر‌گونه منبع یا سند محلی از تاریخ این امپراتوری است.
ممکن است کشف تازه‌‌ی باستان‌شناسان کاملاً ورق را برگردانده باشد. اخیراً تیمی از باستان‌شناسان آلمانی و کُرد موفق شدند شهر ۳۴۰۰ سالهای از دوران امپراتوری میتانی را کشف کنند که زمانی در کرانه‌های رود دجله در اقلیم کردستان عراق قرار داشت. این شهر باستانی مدتی قبل با پایینآمدن سطح آب سد موصل کاملاً از زیر آب بیرون آمد. به‌گفته‌ی باستان‌شناسان، این شهر وسیع که در آن یک کاخ و چندین ساختمان بزرگ وجود دارد، همان شهر باستانی زخیکو است. گمان می‌رود این شهر باستانی روزگاری یکی از شهرهای مهم امپراتوری میتانی درحدود سالهای ۱۵۵۰ تا ۱۱۳۵۰ ق‌م بوده است.
عراق یکی از کشورهایی است که بیشترین تأثیرات را از تغییرات آب‌وهوایی در جهان گرفته است. خشک‌سالی شدیدی به‌‌ویژه جنوب این کشور را کاملاً با بحران آب مواجه کرده است. اخیراً برای جلوگیری از خشک‌شدن محصولات زراعی، مقادیر زیادی از آب‌های سد موصل، مهم‌ترین منبع آب عراق، برداشت شد. بدین‌ترتیب، با پایینآمدن سطح آب شهری از عصر برنز که چند دهه قبل بدون هیچ‌گونه تحقیقات باستان‌شناسی به زیر آب رفته بود، دوباره ظاهر شد.
این اتفاق غیرمنتظره باستان‌شناسان را به تکاپو انداخت تا در فرصت اندک به‌دست‌آمده پیش از دوباره به‌زیر‌آب‌رفتن این شهر وسیع و مهم، دست‌کم بخش‌هایی از آن را حفاری کنند. خیلی زود و تنها در چند روز، تیمی باستان‌شناسی متشکل از باستان‌شناسانی از دانشگاه‌های فرایبورگ و توبینگن آلمان به‌همراه سازمان باستان‌شناسی اقلیم کردستان با همکاری اداره‌ی آثار باستانی و میراث در دهوک (منطقه‌ی کردستان) تشکیل شد تا حفاری‌های فشرده‌ای را بین ماه‌های ژانویه تا فوریه‌ی ۲۰۲۲ (دی و بهمن ۱۴۰۰) انجام دهند.
بودجه‌ی این پروژه‌ی باستان‌شناسی هم در مدت کوتاهی ازطریق بنیاد فریتز تیسن آلمان به‌واسطه‌ی دانشگاه فرایبورگ جمع‌آوری شد. ازآن‌‌جاکه مشخص نبود این محوطهی باستانی تا چه زمانی همچنان روی آب خواهد ماند، باستان‌شناسان برنامه‌‌ی بسیار فشرده و طاقت‌فرسایی برای حفاری داشتند.
اعضای این تیم تحقیقاتی توانستند با وجود فشار کاری بسیار، در مدت کوتاهی از تمام شهر نقشه‌ای جامع تهیه کنند و علاوه‌بر کاخی که قبلاً در سال ۲۰۱۸ اطلاعاتش ثبت و ضبط شده بود، چند بنای وسیع از‌جمله استحکامات بزرگی با دیوارها و برج‌ها و نیز یک انبار عظیمِ چند‌طبقه را با موفقیت حفاری کنند. باستان‌شناسان عقیده دارند این شهر باستانیِ متعلق به امپراتوری میتانی، زمانی بخش‌های زیادی از شمال بین‌النهرین و سوریه را در سیطره‌ی خود داشته است.
یکی از لوحه‌های گِلی که اخیراً در محوطهی باستانی کمونه کشف شد.
دکتر ایوانا پولجیز، باستان‌شناس از دانشگاه فرایبورگ آلمان، در حفاری‌های اخیر حضور داشته است. وی عقیده دارد انباری باستانی که در محوطهی کمونه کشف شده است، به‌دلیل داشتن مقادیر زیادی کالاهای باستانی که از سراسر منطقه به آن‌‌‌جا آورده شدند، اهمیت بسیار زیادی دارد. نتایج این حفاری‌ها نهایتاً گمانه‌زنی باستان‌شناسان را ثابت کرد و نشان داد که این شهر در زمان امپراتوری میتانی مرکزی بسیار مهم و پررونق بوده است.
آنچه باستان‌شناسان را مبهوت کرده، سلامت و دست‌نخوردگی دیوارهای آجری و خشت خام با وجود ۴۰ سال زیر‌آب‌ماندن است. ظاهراً زمین‌لرزه‌ای که حدود سال ۱۳۵۰ ق‌م در این شهر اتفاق افتاد، باعث آوار‌شدن دیوارها روی این ساختمان‌ها و بناهای تاریخی و درنتیجه، مدفون‌شدن آن‌ها شده است.
مقاله‌های مرتبط:
- کشف شهر طلایی گم‌شده ۳۰۰۰ ساله در مصر
- وزارت آثار باستانی مصر از یک کشف بزرگ در سقاره خبر داد
پس از اتمام کار تیم تحقیقاتی، محوطه با فویل پلاستیکی پوشانده شد.
دیگر کشف جالب باستان‌شناسان، یافتن پنج ظرف سرامیکی به‌همراه بیش از صد خشت و لوح به خط میخی بود. قدمت این آثار باستانی به دوران آشور میانه برمی‌گردد؛ یعنی اندکی پس از زمین‌لرزه‌ای که شهر را با خاک یکسان کرد. برخی از لوح‌ها همچنان درون پاکت‌های گِلی (بولا) خود قرار داشتند. باستان‌شناسان سالم‌ماندن لوح‌های خط میخی را با وجود چندین دهه زیر‌آب‌ماندن کم از معجزه نمی‌دانند. امیدواری‌های زیادی وجود دارد که این کشف اطلاعات ارزشمندی از چگونگی خاتمه‌یافتن دوران این شهر امپراتوری میتانی و آغاز حکومت آشوریان در منطقه را دراختیار محققان قرار دهد.
اعضای تیم باستان‌شناسی از پس از پایان حفاری‌ها برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی این محوطهی باستانی با بالا‌آمدن دوباره‌ی آب، تمام ساختمان‌ها و بناهای حفاری‌شده را با ورقه‌های پلاستیکی و دیواره‌های شنی پوشاندند. این اقدامات بخشی از پروژه‌ی حفاظتی گسترده‌ای بود که بودجه‌ی آن را بنیاد گردا هنکل آلمان تأمین کرد. این محوطهی باستانی هم‌اکنون دوباره کاملاً به زیر آب فرو رفته است.
