این توهم نوری عجیب ظاهراً سیاه‌چاله‌ای در حال بزرگ‌ شدن را نشان می‌دهد

تصویر مقاله نگران‌کننده به‌نظر می‌آید؛ اما نگران نباشید. حفره‌ای که می‌بینید، واقعا درحال حرکت نیست یا بزرگ نمی‌شود و تاریکی شما را نخواهد بلعید. این تصویر درواقع ثابت است و مسائل زیادی را درمورد اینکه مغز و چشمانمان چگونه جهان را می‌بیند، به ما می‌آموزد.

در مطالعه‌ای که هفته‌ی گذشته در مجله‌ی Frontiers in Human Neuroscience منتشر شد، روانشناسان این توهم را روی ۵۰ مرد و زن دارای بینایی طبیعی آزمایش کردند و با استفاده از ردیاب چشم مادون قرمز دریافتند که هرچه پاسخ شرکت‌کنندگان به توهم بیشتر بود، پاسخ گشاد شدن مردمک چشم آن‌ها قوی‌تر بود. آن‌ها همچنین دریافتند که برخی افراد نمی‌توانند آن را ببینند.

مردمک چشم به‌طور غیرارادی خود را با نور محیط تنظیم می‌کند و زمانی که تاریک است، برای گرفتن نور بیشتر گشاد می‌شود و زمانی که روشنایی وجود دارد، برای پیشگیری از وارد شدن نور زیاد تنگ می‌شود.

وقتی به این توهم نگاه می‌کنید، حفره‌ای که می‌بینید واقعا درحال تاریک شدن نیست، اما این ادراک که حفره درحال تاریک‌شدن است، برای پاسخ مردمک چشم شما کافی است. برونو لائنگ، استاد روانشناسی دانشگاه اسلو و نویسنده مطالعه گفت: «در اصل، هیچ دلیلی وجود ندارد که مردمک چشم باید در این شرایط تغییر کند، زیرا چیزی در جهان درحال تغییر نیست. اما به‌وضوح، چیزی درون ذهن تغییر کرده است.»

فرضیه پژوهشگران این است که علت این توهم آن است که گرادیان روی حفره مرکزی باعث می‌شود که مانند این به‌نظر برسد که فرد بیننده دارد وارد حفره یا تونلی تاریک می‌شود و این امر موجب می‌شود مردمک چشم او گشاد شود. آن‌ها همچنین دریافتند که اثر توهم دربرابر رنگ‌های مختلف تغییر می‌کرد و زمانی که حفره سیاه در پس‌زمینه سرخابی قرار داشت، قوی‌تر بود.

اما همه دچار این توهم نمی‌شوند، بنابراین اگر نمی‌دانید در این تصاویر چه می‌گذرد، تنها نیستید: ۱۴ درصد از شرکت‌کنندگان مطالعه مشاهده آن را گزارش نکردند. دکتر لائنگ می‌گوید ممکن است برخی افراد، شاید براساس تجربه گذشته، تصویر را تنها در دو بعد ببینند.

نتایج مطالعه جدید با مطالعه‌‌ای از سال ۲۰۱۲ مطابقت دارد که در آن دکتر لائنگ و همکارانش دریافتند که توهم آساهی (Asahi illusion) که شبیه نور درحال گسترش خورشید است که تاحدی درختان یا ابرها جلوی آن را گرفته‌اند، نیز باعث تنگ شدن مردمک چشم افراد می‌شود.

توهم آساهی نیز باعث تنگ شدن مردمک چشم می‌شود.

دکتر دیل پروس، دانشمند عصب زیست‌شناس و استاد بازنشسته‌ای که در دانشگاه دوک ادراک بصری را مطالعه می‌کند، گفت مطالعه جدید به‌طور هوشمندانه یکی از نشانه‌های فیزیولوژیکی را نشان می‌دهد که وقتی فرد ادراک می‌کند که تاریکی درحال گسترش است، رخ می‌دهد. اگرچه اثرات بسیار چشمگیرتری وجود دارد که می‌تواند پاسخ مردمک چشم را نشان دهد.

دکتر پروس گفت این مطالعه مشکلی اساسی را نشان می‌دهد که همه حیوانات ازجمله انسان‌ها دچار آن هستند. درحالی‌که دوربین می‌تواند به‌طور مستقیم مقدار نوری را که می‌گیرد، اندازه‌گیری کند، ما آن ابزار فیزیکی را نداریم و نمی‌توانیم جهان را اندازه‌گیری کنیم.

دکتر لائنگ گفت، به‌جای آن، ما چشمی متصل به مغز داریم. وقتی چشم با صحنه‌ای رو‌به‌رو می‌شود، مغز آنچه را که می‌بیند، تجزیه‌و‌تحلیل می‌کند و براساس آن سناریویی ایجاد می‌کند و پاسخ را با آن تطبیق می‌دهد.

نمونه معروف دیگر توهمی درمورد رنگ یک لباس است؛ تصویری که در سال ۲۰۱۵ در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و این سؤال را به همراه داشت که آیا لباس سفید و طلایی یا آبی و سیاه است. دکتر لائنگ فکر می‌کند که توهم مذکور احتمالاً بزرگ‌ترین آزمایش در تاریخ بشر حداقل تاکنون است که در این زمینه انجام شده است.

درمورد توهم رنگ لباس، همچون مورد توهم حفره درحال گسترش، مغز ما براساس تجربیات گذشته درحال ایجاد فرضیاتی درمورد چیزی است که دیده است. تاریخ تکاملی نیز نقش دارد.

تأثیر توهم دربرابر رنگ‌های پس‌زمینه متفاوت متغیر است و طبق یافته‌های پژوهشگران، زمانی که حفره سیاه روی پس‌زمینه سرخابی قرار داشت، قوی‌تر بود.

دکتر لائنگ گفت: «اطلاعاتی که از جهان به دست می‌آوریم، کاملاً مبهم است. مغز دائما در حالت حدس زدن قرار دارد، ما باید بهترین راه‌حل را پیدا کنیم، اما چندین احتمال برای یک نوع ورودی وجود دارد.»

توهماتی مانند حفره درحال انبساط به بحث پیرامون این موضوع دامن می‌زند که آیا کل ادراک ما اساساً یک توهم است. دکتر پروس گفت: «هر چیزی که درک می‌کنیم، با واقعیت فیزیکی جهان ناسازگار است. هرچیزی که می‌بینیم، طول یک خط، رنگ، روشنایی یا هر چیزی دیگری که نام ببرید.»

بنابراین، شما واقعا فریب نمی‌خورید. درعوض، توهمات بصری با نشان‌دادن عدم تطابق میان آنچه می‌بینیم و چیزی که واقعاً در آنجا وجود دارد، به آشکار کردن آنچه در چشم ذهن ما می‌گذرد، کمک می‌کند.

به‌گفته‌ی دکتر لائنگ، یک فرضیه این است که مغز در تلاش است که آینده را پیش‌بینی کند و به ما نشان بدهد.

اینکه محرکی مانند نور به اندام‌های حسی ما برسد که باید آن را به مغز بفرستد و سپس مغز آن را پردازش کند، معنای آن را دریابد و با آن اطلاعات کاری انجام دهد، فرایندی است که به زمان نیاز دارد. زمانی که مغز این کار را تکمیل می‌کند، زمان حرکت کرده است و جهان تغییر کرده است. برای غلبه بر این مشکل، مغز ممکن است دائما در تلاش باشد تا به‌منظور درک زمان حال، آینده را کمی پیش‌بینی کند.

دیدن توهم حفره درحال انبساط عیب نیست، بلکه یک ویژگی است: این نتیجه استراتژی مغز شما برای حرکت در دنیای نامطمئن و همیشه درحال تغییر است که به احتمال زیاد از تاریخچه تکاملی ناشی می‌شود تا درنهایت به بقای بشر کمک کند. پیش‌بینی آینده مثلاً با گشاد کردن مردمک چشم به‌خاطر پیش‌بینی رفتن به جایی تاریک، ویژگی سازگارانه است.